Stel, je komt net uit de schoolbanken en je hebt een gave stage gevonden bij een ministerie. Met een paar collega’s heb je een mooi rapport geschreven en dat mag je presenteren aan de betreffende minister. Niet helemaal wat hij had verwacht, waarop hij jou en je collega’s figuurlijk alle hoeken van de kamer laat zien. Is dat dan leiderschap? Voorbeeldgedrag?
Maar zit onze uitdaging er juist niet in dat grensoverschrijdend gedrag ook subtieler, deels subjectief en ongrijpbaar is?
Nu heb ik het idee dat dit voorbeelden zijn waar de ‘grens’ helder is en duidelijk is wanneer deze wordt overschreden. Maar zit onze uitdaging er juist niet in dat grensoverschrijdend gedrag ook subtieler, deels subjectief en ongrijpbaar is? Grensoverschrijdend gedrag is een moeilijk te definiëren begrip dat vele uiteenlopende uitingen kent. In de basis gaat het om gedrag waarbij iemand bij een ander schade toebrengt. Dit kan zowel op fysiek, mentaal of emotioneel vlak zijn. Dit uit zich bijvoorbeeld in seksuele intimidatie of zelfs seksueel misbruik, pesterijen, discriminatie of agressie.
Elke keer als ik er iets over hoor, probeer ik mij voor te stellen hoe dat dan gaat. Is de simpele oorzaak van grensoverschrijdend gedrag misbruik van macht, stress en/of losgezongen zijn van de werkelijkheid of is de verklaring vileiner en meer diffuus? Toen ik laatst aan mijn vrouw vroeg of zij als stewardess bij de KLM wel eens te maken heeft met grensoverschrijdend gedrag, was het nuchtere antwoord: ‘Ja, maar ik denk dat de meeste vrouwen wel zo’n ervaring hebben’.
Deze stelligheid had ik niet zo voor ogen. Vinden we dit dan normaal? Of tekent zich nu juist meer en meer de beweging dat we dit niet accepteren? Ze vulde haar opmerking aan door te zeggen dat ze vandaag de dag anders reageert wanneer zich een situatie met dergelijk gedrag voordoet. Ik werd hierdoor nog meer aan het denken gezet. Het gedrag was er vroeger en is er nu, maar de manier waarop wij hier mee omgaan ontwikkelt zich in de tijd. En dat is maar goed ook!
Binnen de zorg is grensoverschrijdend gedrag ook een belangrijk thema. Dit geldt zeker ook binnen onze organisatie. Collega’s die nauw met elkaar samenwerken, fysiek contact hebben met de revalidanten en behandelingen die gepaard gaan met veel emoties, soms mede veroorzaakt door de aandoening. Redenen te over voor mij als bestuurder om hier extra aandacht voor te hebben en niet naïef in te zijn.
Misschien heb ik wel een blinde vlek en is het niet met mij gedeeld?
Onlangs had ik een inspirerend overleg met onder anderen onze interne en externe vertrouwenspersonen, klachtenfunctionarissen, preventiemedewerker en HR-manager. De vraag werd gesteld of ik vanuit mijn functie ooit iets gedaan had dat door een ander als ‘grensoverschrijdend’ ervaren zou kunnen zijn? Heel eerlijk; alles in mij denkt van niet, maar kan ik dit wel met zekerheid zeggen? Misschien heb ik wel een blinde vlek en is het niet met mij gedeeld? Een confronterend gevoel.
Conclusie van het overleg was dat je de processen rondom grensoverschrijdend gedrag goed moet organiseren. Alle collega’s bepalen in gezamenlijkheid welke normen gelden en wat gewenst gedrag is. Vanuit de leiding de taak om vervolgens mogelijkheden te faciliteren die er zijn voor ondersteuning, indien een dergelijke situatie zich voordoet. Dit vraagt om goede organisatie en communicatie.
De praktijk is echter weerbarstiger. Het belangrijkste, naast deze procesmatige kant, is dat het bespreekbaar maken van gedrag gemeengoed wordt. Waar ik zonder enige bijbedoeling graag een compliment wilde geven over de leuke kledingkeuze van mijn secretaresse, zei een stemmetje in mijn hoofd ‘kan dit wel?’. Ik weet dat mijn bedoeling spontaan en oprecht is, maar ervaart zij dit ook zo? Los ik dit op door dan maar niet te reageren of kan dit ook anders? De volgende keer ga ik haar dit vragen. Vanuit (persoonlijk) leiderschap het goede voorbeeld geven, openheid creëren, het bespreekbaar maken en houden. Ik roep mijn omgeving op om, samen met mij, scherp te zijn op het blijven voeren van het open gesprek. Waarbij wij niet alleen onszelf de vraag stellen ‘hoe komt mijn gedrag op de ander over?’, maar dit vervolgens ook bij de ander toetsen. Dit vergt een veilige werkomgeving, waarin iedereen de ruimte voelt om zich te uiten, en een dosis moed. En vanuit een lerend perspectief maken we hiermee de cirkel rond en houden we grensoverschrijdend gedrag onderwerp van gesprek zonder dat dit ‘verlammend’ werkt.
En tot slot een tip voor alle voetbalprofs en hun coaches: ga eens op zaterdagochtend kijken bij je plaatselijke voetbalclub. Daar spelen de echte helden van wie je nog iets kunt leren.
