Bij De Hoogstraat Revalidatie wordt sinds kort mindfulness als vast onderdeel van de behandeling aangeboden aan revalidanten. Wat is de meerwaarde van mindfulness in de revalidatiezorg? We vroegen het aan initiatiefnemer Christel van Leeuwen en deelnemer Liesbeth Hoegen Dijkhof. ‘Het is niet zweverig, maar juist praktisch toepasbaar in het dagelijkse leven.’
‘Natuurlijk had ik weleens van mindfulness gehoord’, vertelt Liesbeth Hoegen Dijkhof. ‘Maar ik had het niet nodig, vond ik. Totdat ik tijdens mijn revalidatietraject merkte dat ik mezelf kwijt was geraakt.’ Ruim een jaar geleden overleeft Liesbeth een ernstig auto-ongeluk. Ze houdt er een verbrijzelde knie en bovenbeen aan over en belandt in een rolstoel. ‘Als je revalideert, wordt je dag bepaald door therapieën en werk je intensief aan lichamelijke doelen. Daar zitten mooie kanten aan; ik ging fysiek vooruit. Maar ik wilde steeds harder en dat zorgde ook voor teleurstellingen en pijn. In de mindfulnesstraining leerde te luisteren naar mijn lichaam en mijn rustmomenten te pakken.’
Van overleven naar levenskwaliteit
Kortgezegd laat mindfulness je even stilstaan, legt Christel van Leeuwen uit. Ze is onderzoeker, psycholoog en mindfulness trainer bij De Hoogstraat. Samen met collega’s Irene Verhoeven (verpleegkundige), Tineke van der Veeke (psycholoog) en Janneke Stolkwijk (revalidatiearts) zette zij mindfulness op de kaart binnen De Hoogstraat. Ook ontwikkelden ze de training mindfulness en voeren ze onderzoek uit naar de resultaten en verschillende soorten toepassingen van mindfulness in de revalidatiegeneeskunde. ‘Als je ernstig letsel oploopt, is het eerste doel overleven en fysiek zo goed mogelijk herstellen. Daarna verschuift de aandacht naar de kwaliteit van leven en draait het ook om de psychosociale revalidatie. Hoe ga ik met mijn aandoening om? Hoe kan ik in deze situatie toch uit het leven halen wat ik wil? Daarin biedt mindfulness waardevolle aanknopingspunten.’
Bevrijdend en spannend
Met ademhalingsoefeningen of bijvoorbeeld een bodyscan luisteren deelnemers in de training met aandacht naar hun lichaam, legt Christel uit. ‘Ze worden zich meer bewust van hun gedachten, gevoelens en lichamelijke reacties. De meeste deelnemers ervaren het als een bevrijding om weer contact te maken met hun lijf. Het vertrouwen in het eigen lichaam begint te groeien, ze leren stress loslaten en de eigen grenzen en behoeften herkennen. Maar het kan ook spannend zijn, bijvoorbeeld om contact te maken met een lichaamsdeel dat je niet kan bewegen. Daarom is er bij ons altijd een psycholoog betrokken bij de intake – om samen te bepalen of mindfulness bij iemand past op dat moment in zijn revalidatieproces – en bij de training zelf. Om begeleiding te bieden bij eventuele spanningen.’
Aan één woord genoeg
Wat Liesbeth opviel toen zij kennismaakte met de mindfulnesstraining, was de kracht van het groepsproces. ‘Daar zaten we. Ieder met zijn eigen verhaal, maar toch allemaal in hetzelfde schuitje. We deelden onze ervaringen en hadden aan één woord genoeg; we begrepen elkaar. In mijn eigen revalidatieproces vind ik dat één van de moeilijkste dingen, uitleggen aan mijn omgeving hoe ik mij voel. En hier ging het vanzelf, dat was een verademing. De trainer haakte daar ook goed op in en gaf aan de hand van onze zorgen, dagelijkse gebeurtenissen of stressmomenten tips en oefeningen. Daar heb ik nog dagelijks profijt van. Als ik nu bijvoorbeeld pijn heb, ga ik rustig zitten. Ik probeer bewust mijn lijf te voelen, van mijn tenen tot mijn kruin. De pijn gaat daardoor naar de achtergrond en maakt ruimte voor ontspanning.’
Stukje regie terugnemen
Christel: ‘In het ziekenhuis wordt alle zorg overgenomen van een patiënt, dat kan niet anders. In de revalidatie proberen we juist weer wat regie terug te geven aan mensen. Met behulp van mindfulness technieken leren deelnemers weer te luisteren naar zichzelf in plaats van naar hun therapeut of behandelaar. We zijn allemaal anders, hebben allemaal andere dingen nodig. Wat vraagt jouw lichaam en wat heb jij als mens nodig? Kun je dat herkennen en uitspreken? Daar gaat het uiteindelijk om. Op deze manier ontdekken veel mensen dat er – ondanks een zwaar revalidatietraject of een chronische beperking – ook dingen zijn in hun leven waar ze wél invloed op uit kunnen oefenen.’
Evidence based
Na een succesvolle pilot in 2021 is de training inmiddels een vast onderdeel van de revalidatiebehandeling bij De Hoogstraat. Een mooi resultaat, vindt Christel, maar ze is nog lang niet klaar. Op dit moment werkt ze aan een subsidieaanvraag om samen met onder andere de Sint Maartenskliniek verschillende vormen van mindfulness als onderdeel van een revalidatietraject te vergelijken en onderzoeken. ‘Met wetenschappelijk onderzoek kunnen we meer evidence based gaan werken én zorgverzekeraars meenemen in de mogelijkheden en effecten van mindfulness als behandeling. Zo willen we stapsgewijs mindfulness nog sterker verankeren in de revalidatie. En toegankelijk maken voor alle revalidatiecentra in Nederland.’
Cadeautje voor mezelf
Liesbeth heeft haar training inmiddels afgerond. Wat het haar heeft gebracht? ‘Ik voel me meer mezelf. Helemaal accepteren dat ik beperkt ben, zal ik nooit doen. Ik kijk nog steeds jaloers naar mijn man als hij de trap op rent. Maar ik geef nu de ruimte aan die gevoelens, zonder dat ze me uit het veld slaan. En het mooiste wat ik uit de training heb gehaald, is de kunst van het niets doen. Vooral in de natuur. Ik kan nu gewoon gaan zitten, rondkijken en genieten. Zonder doel of verwachting. Daar moest ik vroeger niet aan denken, dat voelde als tijdverspilling. Nu levert het mij energie op, het is een cadeautje voor mezelf.’
De training
De mindfulnesstraining van De Hoogstraat is met name gericht op poliklinische en klinische revalidanten met een dwarslaesie. Maar de training is ook geschikt voor andere orthopedische revalidanten binnen de Hoogstraat. De training start twee keer per jaar (in het voorjaar en het najaar) en duurt acht weken, met een wekelijkse sessie van twee uur. Na een half jaar is er een terugkombijeenkomst om te kijken hoe het de effecten op de langere termijn uitpakken. De training wordt gegeven door een verpleegkundige en een psycholoog van de Hoogstraat, beide gecertifieerde mindfulness trainers. De training vindt plaats in De Hoogstraat Revalidatie in Utrecht. Meer info? Ga naar Mindfulness training | De Hoogstraat Revalidatie
Gerelateerde artikelen Revalidatie Magazine
Sinds de diagnose DCD krijgt Collin (8) veel meer begrip
‘Je eigen leven, daar ga je zélf over’
Heb dit lichaam lief
Gerelateerde artikelen Nederlands Tijdschrift voor Revalidatiegeneeskunde
Ontwikkeling van een hoog-intensieve revalidatiebehandeling voor kinderen met NAH
Cognitieve revalidatie: verleden, heden en toekomst
