Revalidatieprofessionals zetten steeds vaker Virtual Reality in. Revalidanten kunnen dan in een veilige, stimulerende omgeving doelgericht trainen voor de ‘echte’ wereld. Maar wie ooit een VR-bril op heeft gehad, weet dat dit best een intensieve ervaring kan zijn. Draaierigheid en misselijkheid liggen op de loer. Je hersenen worden immers gefopt. Bij revalidatiecentrum Vogellanden vroegen ze zich dan ook af of de inzet van deze technologie veilig is voor revalidanten met hersenletsel. En zo startte een onderzoek.
Door de lenzen van zijn VR-bril ziet Michael Angelista een keuken. In zijn virtuele blikveld doemen etenswaren in 3D op. Michael moet deze objecten benoemen, waarbij het vooral gaat om het activeren van het juiste woord: woordvinding is iets wat bij afasie vaak moeilijker gaat. Lukt dat de eerste keer niet, dan moet het opnieuw. ‘Dit is een mooi alternatief voor de kaartjes met eten die ik gebruik in de “gewone”, dus niet virtuele logopedieruimte’, vertelt logopedist Malou Huizenga. ‘Maar dit werkt veel stimulerender.’ Michael is het met haar eens. ‘Ik zie het nu allemaal echt voor me. Ik kan het bijna aanraken. Heel gaaf!’ Snel weet hij de weg in de virtuele keuken en de klinkers en medeklinkers die daarbij horen…
Intrigerende vraag
Michael herstelt in revalidatiecentrum Vogellanden in Zwolle van een beroerte. Hier traint hij in de VR-wereld voor de ‘echte’ wereld. Vogellanden startte vijf jaar geleden met hogeschool Windesheim en V3Rlabs een onderzoek naar de vraag of revalidanten met niet-aangeboren hersenletsel (NAH) VR-technologie veilig kunnen gebruiken. Aanleiding hiervoor is een concrete vraag van een van de ergotherapeuten van Vogellanden. Die zocht een alternatief voor de spiegeltherapie, waarbij een revalidant met zenuwletsel de handfunctie oefent met behulp van een spiegel en kijkend in het spiegelbeeld de illusie heeft dat de aangedane hand (achter de spiegel) normaal beweegt. Dat kon veel uitdagender en stimulerender, vond de ergotherapeut. Met VR bijvoorbeeld. Maar is dat veilig? Deze vraag heeft geleid naar meerdere onderzoeken binnen Vogellanden voor andere professionals, maar veelal voor patiënten die een CVA hebben doorgemaakt. Hiervoor schakelde het revalidatiecentrum hogeschool Windesheim in; financiering kwam van TFF (Tech for Future).
‘We hebben de scoop breder getrokken naar patiënten met NAH’, vertelt Loes Bulle-Smid, docentonderzoeker bij Windesheim. ‘Therapeuten die met mensen met neurologische aandoeningen werken, vonden de vraag van de ergotherapeut namelijk ook erg prikkelend. Wat gebeurt er bij deze patiëntengroep als zij een technologie gebruiken waarbij onder meer “motion sickness” – je zeeziek voelen – een bekende bijwerking is? Om dat te achterhalen hebben we de wetenschapsliteratuur onderzocht.’
4.180 onderzoeksartikelen
Samen met onderzoekers van Windesheim en hogeschool Zuyd (door Windesheim ingeschakeld), screende Loes 4.180 onderzoeksartikelen over de inzet van XR1 in de revalidatiezorg. Uiteindelijk bleven er 75 bruikbare onderzoeken over. ‘Veiligheid is geen hoofdthema in de onderzoeken die zijn uitgevoerd in deze geïncludeerde studies’, vertelt Loes. ‘Maar er staan wel diverse ervaringen van patiënten en hun therapeuten vermeld. De praktijkervaringen blijven overigens wel achter bij de ontwikkelingen: er wordt veel geïnvesteerd in deze technologie, maar de praktijk maakt er nog weinig gebruik van.’
Ja, maar…
Belemmeringen om XR bij revalidanten met NAH in te zetten vonden drie onderzoekers niet terug in de onderzoeksliteratuur. De belangrijkste conclusie luidt dan ook: ‘Er zijn geen restricties gevonden in de NAH groep met betrekking tot gebruik van VR/AR.’ ‘Maar als iemand zonder bril al veel last heeft van duizelingen, kun je je afvragen of je die bril bij die persoon wilt opzetten’, benadrukt Loes. ‘Sowieso is het belangrijk dat je bij de inzet van VR de juiste professionele begeleiding biedt. Je moet goed letten op de balans van de patiënt. Hoe reageert deze op VR? Dat hangt van de persoon af, niet van diens hersenletsel. Wordt de patiënt duizelig? Stop dan! Kun je VR wel inzetten? Zoek dan samen naar het juiste spel en een passende omgeving. En wees creatief in het gebruik van de bril. Enkele verpleegkundigen bij de Vogellanden gebruiken de bril bij wondverzorging. Wordt de patiënt mooi afgeleid! Tja, als je toch een bril voorhanden hebt, gebruik ‘m dan! VR neemt de zorg niet over, maar vult de mogelijkheden en interventies aan.’ Meer tips vind je in het kadertje bij dit artikel.
VR neemt de zorg niet over, maar vult de mogelijkheden en interventies aan.
Vervolgonderzoek
Loes is nog niet uitgekeken op XR in de revalidatiezorg. ‘Ik ga nu onderzoeken hoe we daadwerkelijk komen tot de inzet van deze technologie in de praktijk. Waarom biedt een therapeut bij de ene patiënt wel de mogelijkheid en bij een ander niet? Welke revalidanten – en hun mantelzorgers – willen graag met deze technologie werken, en welke juist niet? En wat betekent het dan als je XR inzet? Doel is te komen tot een servicemodel.’
Michael hoeft hier niet op te wachten. Hij heeft de VR-bril weer op en begeeft zich op een virtueel marktplein. Aan de hand van een boodschappenlijstje moet hij bij allerlei kraampjes de boodschappen op zijn lijstje verzamelen. En natuurlijk de juiste woorden en zinnen activeren en uitspreken. Daarnaast spreken de kooplui hem aan. Die zitten immers nooit om een praatje verlegen…
De logopedie-spellen die Michael speelt, zijn nog in ontwikkeling. Vogellanden, waaronder logopedist Malou, werkt hiervoor samen met een in VR gespecialiseerd bedrijf en met hogeschool Windesheim, zoals bij dit marktspel. ‘Als het klaar is, kan Michael ook thuis oefenen’, vertelt Malou. ‘De uren die hij thuis zelfstandig oefent, hoeven we hier niet aan face-to-face therapie te besteden. En Michael hoeft niet steeds op en neer te reizen.’ Echt intensief vindt Michael de VR-brilsessies, die hij overigens ook bij ergotherapie (koffiezetten in VR) en fysiotherapie (bewegen in een stimulerende omgeving) heeft, niet.
‘Ik kan het goed hebben. Duizelig word ik niet. Ik zit ook in een stoel. Dat scheelt. Al kan ik me wel voorstellen dat dit als je net geopereerd bent, best heftig is.’ ‘Het benoemspel in VR is niet veel anders dan het benoemen van de afbeeldingen aan tafel’, haakt Malou in. ‘Het enige verschil is dat ik meer kan helpen en zelf kan kiezen welke woorden ik aanbied als ik aan tafel oefen. Voor Michael is mijn hulp bij het benoemspel niet nodig; VR is ideaal voor hem. Het is echt een leuke manier om te oefenen en een mooie aanvulling, ook met het oog op de zorg van de toekomst.’
VR inzetten? Denk dan hieraan:
1. Zet eens de VR-bril op en ervaar het! Voor welke van jouw patiënten is dit interessant?
2. Ga in gesprek met je collega’s. Hoe past VR in de dagelijkse praktijk?
3. Ga voor jezelf na welke ondersteuning je nodig hebt om VR in te kunnen zetten als professional.
1 XR staat voor Extended Reality, waaronder naast VR ook Augmented Reality (AR) en Mixed Reality (MR) vallen.
Auteur
Olaf van Tilburg
Gerelateerde artikelen Revalidatie Magazine
Revalideren in virtual reality? Ook met hersenletsel kan dat op een veilige manier
Geertje kreeg na haar hersenletsel snel de juiste herstelzorg, maar dat is niet vanzelfsprekend
Zoek de verschillen! Zo kun je de vele nieuwe loopsystemen het beste gebruiken
Gerelateerde artikelen Nederlands Tijdschrift voor Revalidatiegeneeskunde
Voorspelmodel van Rijndam Revalidatie geeft inzicht in herstel arm- handfunctie
Intensieve neurorevalidatie bij patiënten met een langdurige bewustzijnsstoornis
