In 2020 vindt in Zurich de Cybathlon plaats, ook de paralympische bionische spelen genoemd. Een uniek kampioenschap waarin mensen met een lichamelijke beperking dagelijkse taken uitvoeren met behulp van geavanceerde technische hulpmiddelen. Zoals fietsen met behulp van functionele elektrostimulatie (FES) op de beenspieren. Revalidatie Magazine belicht de Nederlandse deelnemers aan de Cybathlon. Deel 2: het Pulse Racing Team van de Vrije Universiteit Amsterdam en Reade, centrum voor revalidatie en reumatologie.
De quadriceps zijn ineens zichtbaar. De pulserende beweging in het bovenbeen van atleet Sander Koomen wordt opgewekt door stroomstootjes uit de motorpointpen. Een handig instrument om het aangrijppunt van een spier te vinden. ‘Kijk, daar is-ie,’ zegt Niek Klunder, teamleider van PULSE Racing. De student bewegingswetenschappen begeleidt de training op de VU-campus in Amsterdam. Snel markeert hij de plek op het bovenbeen en plakt een elektrode, die straks stroom via de huid naar de zenuwen en spier geleidt. Ook de bilspieren en de hamstrings doen mee om een fietsbeweging te maken.
Even later maakt Koomen de transfer van zijn rolstoel naar de fietsergometer, die ter beschikking is gesteld door BerkelBike. De kruising tussen een handbike en een ligfiets maakt het mogelijk om zowel met functionele elektrostimulatie (FES) als met handaandrijving te fietsen.
Pulse Racing bestaat twee jaar en telt tien studenten bewegingswetenschappen, een student werktuigbouwkunde en twee atleten, Sander Koomen en Mohammed Ackloufi. Het doel is bekend: deelname aan de Cybathlon Bike race in 2020 waar atleten met een complete dwarslaesie met behulp van FES tegen elkaar racen. De wedstrijd gaat over een afstand van 1200 meter op een ovale wielerbaan.
Bij elektrostimulatie (ES) trekt een spier samen zodra die wordt geprikkeld van buitenaf. FES is de actieve vorm, waarbij meerdere spiergroepen een beweging op gang brengen. Zoals een fietsbeweging. Klunder: ‘Wij willen meer bekendheid geven aan FES en de mogelijkheid vergroten om ermee te trainen in de revalidatie en thuis. Zodat mensen met een dwarslaesie kunnen fietsen met eigen beenspierkracht en hun conditie verbeteren. De deelname aan de Cybathlon biedt ons een goed platform.’
De VU-studenten hebben veel gesproken met therapeuten van Reade en deden praktische ervaring op in het trainen van mensen met een dwarslaesie op een fietsergometer. Reade kan bogen op ruime ervaring met (F)ES als behandelmethode bij mensen met een dwarslaesie en is een belangrijke partner van PULSE Racing. De toepassingsvormen van (F)ES kennen positieve resultaten: opbouw van spiermassa, tegengaan van spieratrofie, conditieverbetering, beperking van decubitus, bevordering van wondgenezing en verbetering van de bloedsomloop.
Ondanks de voordelen is (F)ES niet in alle Nederlandse revalidatiecentra beschikbaar. Thomas Janssen, hoogleraar Revalidatieonderzoek, Dwarslaesie en Aangepast Sporten werkt bij Reade en geeft uitleg. ‘De implementatie blijft vaak hangen op onbekendheid bij de professionals en de hoge kosten; vooral van de wat complexere fietsergometers. Maar ook het feit dat wetenschappelijk onderzoek nog niet alles heeft bewezen. Er is bijvoorbeeld duidelijk bewijs dat de risicofactoren voor doorzitplekken met ES aangepakt kunnen worden. Maar het ontbreekt nog aan hard bewijs dat het doorzitplekken kan voorkomen. Ik vind dat we niet moeten wachten totdat de bewijzen zijn geleverd. Alleen al op theoretische gronden en op basis van alle studies die positieve effecten laten zien, is het meer dan voldoende aannemelijk dat het de situatie van mensen met een dwarslaesie verbetert.’
Het studententeam is de uitdaging aangegaan om fietsen met FES te optimaliseren. Het frame van de wedstrijdfiets is omgedraaid, waardoor het zadel nu zo’n 15 centimeter lager ligt. Dat biedt een betere fietshouding voor de atleten en meer balans. Ook verdiepen ze zich in de beste manier van stimuleren. Klunder: ‘Een hoog vermogen put de spier sneller uit, dus daarin moeten we variëren. Omdat onze atleten geen spierpijn voelen, is het een uitdaging om goede feedback te geven op hun training. Het is zoeken naar de juiste balans om de spieren zo sterk mogelijk te maken.’
In mei vierde Pulse Racing al een succesje: Sander Koomen fietste 1317 meter op de fietsergometer. Nu de Cybathlon dichterbij komt, vragen de trainingen nog meer commitment van de atleten. ‘Stiekem wil je ook winnen natuurlijk,’ lacht Koomen. Hij is inmiddels warmgedraaid op de fietsergometer en de training met FES kan beginnen. De been- en bilspieren worden vanuit het schakelkastje op het frame van de fiets en via de elektroden op de huid gestimuleerd. Sander leunt even achterover, maar niet voor lang. Het fietstempo gaat omlaag, een lichtere versnelling, de stimulatie op een hoger niveau en weer schakelen. ‘Het is hard werken, maar ik vind het leuk’, zegt de 46-jarige Koomen na afloop. ‘Voor mijn dwarslaesie deed ik veel aan hardlopen en wielrennen. Op mijn 21ste ben ik gevallen bij een wielerwedstrijd, waarbij een ruggenwervel (Th7) is verschoven. Vijftien jaar deed ik niets aan sport. Tot ik in contact kwam met BerkelBike en Reade. Ik was namelijk wat huiverig voor decubitus en wilde meer weten over elektrostimulatie. Ik kan het echt iedereen aanraden. Dankzij een financiële bijdrage van de gemeente waar ik woon, heb ik zelf een fiets gekocht. De kosten voor bijvoorbeeld een BerkelBike worden lang niet altijd vergoed door de zorgverzekering.’
De resultaten van PULSE Racing worden gedeeld met Reade en BerkelBike en zo mogelijk gebruikt om bikes te verbeteren, zodat revalidanten en mensen die thuis fietsen met FES voor recreatie en fitheid hiervan profiteren. Thomas Janssen: ‘Waarschijnlijk kan het studententeam aantonen hoe de fietsprestatie verbeterd kan worden. Als mensen vervolgens sneller en of langer kunnen fietsen, heeft dat een behoorlijke impact op de fysieke resultaten én de toepassing van FES binnen de revalidatie.’
Gerelateerde artikelen Revalidatie Magazine
Onderzoek: kan gerichte conditietraining mensen met dwarslaesie fit houden?
Ervaringsdeskundigen als Reda bieden nazorg: ‘Je gids in een nieuwe wereld’
Dit is waarom de Sint Maartenskliniek steeds meer operaties in eigen huis laat uitvoeren
Gerelateerde artikelen Nederlands Tijdschrift voor Revalidatiegeneeskunde
Advance care planning in de revalidatiegeneeskunde
Anneke Welkamp geselecteerd voor presentatie op ESPRM in Slovenië
