Uit de praktijk
In Nederland neemt het aantal mensen dat leeft met of na kanker snel toe dankzij verbeterde diagnose- en behandelingsmethoden. Om de medisch specialistische oncologische revalidatie goed, toegankelijk en betaalbaar te houden, is doelmatige triage voor deze zorg cruciaal. In het UMC Utrecht wordt teamassessment ingezet voor triage en efficiënte educatie.
Auteurs
DR. J.A. ( JORIS) DE GRAAF
Revalidatiearts, afdeling Revalidatie, Fysiotherapiewetenschap & Sport UMC Utrecht
A.C.P. (ANNE) KAUERZ-DE ROOIJ
Ergotherapeut, afdeling Revalidatie, Fysiotherapiewetenschap & Sport UMC Utrecht
F.J. (FOLKERT) VAN EWIJK
Teammanager afdeling Revalidatie, Fysiotherapiewetenschap & Sport, UMC Utrecht
DR. P.G. (PETRA) BOELENS
Revalidatiearts, Rijndam Revalidatie, locatie Franciscus Vlietland Ziekenhuis, Rotterdam; bestuurslid werkgroep oncologische revalidatie (WOR) van de VRA en afgevaardigde van de VRA in de co-creatie fase zorgevaluatie van iMSR voor oncologische revalidatie
PROF. DR. J.M.A. (ANNE) VISSER-MEILY
Hoogleraar revalidatiegeneeskunde UMC Utrecht en hoofd Kenniscentrum Revalidatiegeneeskunde Utrecht, samenwerking tussen UMC Utrecht en De Hoogstraat Revalidatie
Naar verwachting zal in Nederland binnen vijf jaar 1 miljoen mensen leven met en na kanker. Een deel van deze mensen (minder dan 5%) heeft vanwege multidimensionale complexe en samenhangende problematiek medisch specialistische oncologische revalidatie (MSOR) nodig. Ook na het policonsult bij de revalidatiearts is het soms onduidelijk waar iemand het beste terecht kan. Voor deze groep werd de onco-carrousel ingesteld.
Aanpak onco carrousel
In de onco-carrousel worden patiënten in één ochtend gezien door achtereenvolgens de fysiotherapeut, ergotherapeut en maatschappelijk werker of psycholoog van het oncologisch revalidatieteam. Patiënten worden systematisch in kaart gebracht door middel van vooraf ingevulde vragenlijsten en fysieke metingen ter plaatse (zie tabel 1 voor een overzicht). Patiënten zijn verwezen door de revalidatiearts, die de reden tot verwijzing en inhoudelijke aandachtspunten toelicht in een voorbespreking met het team. De voorbespreking en de resultaten van de vragenlijsten (op gebied van kwaliteit van leven, vermoeidheid en eigen regie) helpen om direct de juiste focus aan te brengen bij de afspraken met de paramedici.
Na afloop van de consulten bij de paramedici wordt diezelfde middag middels een teambespreking een revalidatieplan op maat opgesteld, waarna de revalidatiearts de resultaten en het revalidatieplan met de patiënt bespreekt via een videoconsult. Dit revalidatieplan kan bestaan uit bijvoorbeeld een gerichte verwijzing in de eerste lijn, gerichte psycho-educatie of de start van een interdisciplinair revalidatieprogramma in het UMC Utrecht of elders. Het doel van de onco carrousel is om patiënten met complexe problematiek tijdig op het voor hen best passende pad te zetten in hun revalidatie. Hierbij wordt met een gerichte vraag gebruik gemaakt van de expertise van ons oncologisch revalidatieteam, met een relatief geringe inspanning in tijd en geld. De gefingeerde casuïstiek (niet herleidbaar naar patiënten) in de kaders helpt u om een gevoel te krijgen van de problematiek die tijdens een onco carrousel zoal de revue passeert.
Casus 1
42-jarige man, status na uitgebreide oncologische behandeling in 1996 in verband met de ziekte van Hodgkin, waaronder chemotherapie en involved field radiotherapie in thorax-hals gebied (een zogenaamde mantelveldbestraling). Heden presenteert hij zich met surmenageklachten van de nek/schoudermusculatuur, te verklaren door forse atrofie ter plaatse ten gevolge van de mantelveldbestraling. Daarnaast speelt geleidelijk progressieve vermoeidheid. Door deze klachten ervaart hij toenemende beperkingen bij zijn werk als hovenier, bij het sporten en bij huishoudelijke activiteiten en heeft patiënt in toenemende mate zorgen over de toekomst. Hierbij lijkt chronische fysieke overbelasting een onderhoudende rol te spelen. Zijn eerstelijns ‘oncologisch’ fysiotherapeut weet zich geen raad met deze klachten en vraagt zich af of een nekbrace geïndiceerd is. Gedurende de onco carrousel heeft patiënt van het oncologisch revalidatieteam uitleg gekregen over de gevolgen van de mantelveldbestraling op zijn fysiek en mentaal functioneren. Er werden gerichte houdingsadviezen en oefeningen meegegeven via Physitrack en patiënt besloot een coachingstraject via zijn werk te starten in het kader van zijn duurzame inzetbaarheid op werk. Er werd afgezien van een nekbrace. De adviezen werden overgedragen aan de betrokken therapeuten in de eerste lijn. In deze carrousel hebben we de expertise van het revalidatieteam op het gebied van de gevolgen van mantelveldbestraling gericht in kunnen zetten om patiënt weer op weg te helpen.
Casus 2
60-jarige vrouw, bekend met multipel myeloom waarvoor immunochemotherapie en autogene stamceltransplantatie in 2023. Nadien ervaart zij last van vermoeidheid (waarbij zowel mentale als fysieke componenten), verminderde conditie en kracht, toegenomen klachten bij polyneuropathie (verminderde sensomotoriek voeten, neuropathische pijn en balansproblemen) en verwerkingsproblematiek. Ook is er sprake van forse pijn in de rug bij groei lytische laesie ter hoogte van Th5 die haar belemmert bij haar fysiek herstel. Hiervoor is recent gestart met TENS via de pijnpoli. Ze is bij eerstelijns fysiotherapeut, ergotherapeut en POH-GGZ onder behandeling, maar de fysieke klachten worden alleen maar erger. Vanwege twijfel over de haalbaarheid van een intensief oncologisch revalidatietraject in verband met haar pijnklachten werd gekozen voor de onco carrousel. Gedurende de onco carrousel bleek er sprake van forse overtraining en mentale overbelasting. De pijn werd niet gezien als belemmering voor oncologische revalidatie, mits het trainingsprogramma op de juiste intensiteit en in de juiste vorm aangeboden zou worden en de verwachtingen ten aanzien van de pijn (waarbij pijnvermindering niet primaire doel van het revalidatieprogramma is) goed besproken worden met de patiënt. Er werd dan ook aansluitend gestart met oncologische revalidatie waarbij zij direct werd aangemeld voor passende groepsmodules (de ‘grip op energie’, ‘werken aan verwerking’ en ‘oncofit’ modules). De onco carrousel vormde in dit geval een kick-start van het revalidatieprogramma, waarbij de therapeuten direct gericht aan de slag konden met deze complexe casus.
Casus 3
55-jarige vrouw, bekend met een hersenbloeding in 2019, is in 2023 gediagnosticeerd met een hooggradig B-cel lymfoom waarvoor behandeling middels chemotherapie. Ten gevolge van de oncologische behandeling was er sprake van een gedestrueerd rechter acetabulum. Sinds de oncologische behandeling zijn cognitieve klachten, vermoeidheid en prikkelgevoeligheid (die zij reeds kende na haar hersenbloeding) weer opgevlamd. Door de combinatie van fysieke en cognitieve factoren lukte het haar niet om haar fysieke activiteiten en werk op te bouwen. Deze hernieuwde medische tegenslagen, waarbij zij voor haar gevoel weer terug is bij af, gaan gepaard met acceptatie- en verwerkingsproblematiek. Daarnaast merkt zij stagnatie in haar fysieke herstel, ondanks adequate begeleiding van een oncologisch fysiotherapeut in de eerste lijn. Zij heeft reeds eerder een interdisciplinair revalidatietraject doorlopen na de hersenbloeding, en ziet het eigenlijk niet zitten om opnieuw een intensief revalidatietraject te starten. In de onco carrousel hebben we ons gericht op psycho-educatie, waarbij geleerde ergotherapeutische adviezen van revalidatietraject na haar hersenbloeding weer opgerakeld zijn en is er uitleg gegeven over het verwerkingsproces na kanker. Ze gaat hier zelf een vervolg aan geven via de zelfhulpmodule ‘kanker – na de behandeling’ van Therapieland. Ter ondersteuning van het fysieke herstel werd zij verwezen voor een maximale inspanningstest met ademgasanalyse om beperkende factoren bij fysieke inspanning te identificeren en trainingsopbouw hierop aan te passen.
Eerste ervaringen
De onco carrousel ‘draait’ één keer per maand sinds september 2023. De eerste ervaringen van verwijzers, patiënten en therapeuten zijn positief. Zo ervaren verwijzers de onco carrousel als een laagdrempelig product, waardoor patiënten met rode vlaggen of met een afwijkend beloop in hun herstel na oncologische behandelingen eerder en gerichter geholpen kunnen worden. We hopen dat dit voorkomt dat patiënten in een later stadium vastlopen en uiteindelijk pas te laat de weg naar de oncologische revalidatie weten te vinden. Mochten ze alsnog vastlopen, hopen we dat de weg terug naar de revalidatie gemakkelijker is.
Ook van de patiënten die tot dusver gezien zijn in de onco carrousel horen we enthousiaste geluiden. Ze ervaren de onco carrousel als servicegericht (alle afspraken op één ochtend), inhoudelijk zeer nuttig (expertiserol wordt gewaardeerd, zoals bij casus 1) en laagdrempelig. Het minimaliseren van de ziekenhuisbezoeken wordt als groot pluspunt genoemd, daar veel patiënten na langdurige oncologische behandelingen behoorlijk ‘ziekenhuismoe’ zijn. Wel wordt de onco carrousel door sommigen als belastend ervaren: drie afspraken op één ochtend is voor de laag belastbare patiënten ambitieus. Hier proberen we bij de verwijzingen (vooraf) goed rekening mee te houden, en eventueel toch te kiezen voor spreiding van de afspraken indien de standaardvorm niet haalbaar wordt geacht.
‘De onco carrousel blijkt een mooie
aanvulling op onze oncologische
revalidatiebehandeling’
Voor de therapeuten van het oncologisch revalidatieteam betekende de onco carrousel een andere manier van werken: van behandelen naar diagnostiek, een interdisciplinaire analyse en gerichte adviezen. Deze nieuwe manier van werken wordt met veel enthousiasme opgepakt. Psycho-educatie vanuit de verschillende perspectieven van de paramedici vormt een belangrijk onderdeel van de onco carrousel (zoals geïllustreerd in casus 3). Dit geeft patiënten vaak weer de regie terug over hun herstel, waardoor ze beter beslagen ten ijs gaan en meer vertrouwen hebben in het beloop. Ook is de onco carrousel goed voor onze samenwerking met eerstelijns therapeuten, waarbij we onze expertiserol kunnen inzetten om de kans op een succesvolle behandeling in de eerste lijn te vergroten. Als laatste hopen we dat de carrousel leidt tot efficiëntere behandeltrajecten binnen de MSOR (waarnaar zo’n 40% van de patiënten uitstroomde) door de vroege afstemming van het team bij complexe casuïstiek (zoals bij casus 2).
Conclusie
Al met al kunnen we concluderen dat de onco carrousel een mooie aanvulling blijkt te zijn op onze oncologische revalidatiebehandeling. Het is goed ontvangen door zowel de patiënten als de therapeuten. Bovendien past deze vorm van behandeling goed binnen de huidige ontwikkelingen van het zorglandschap. We zijn van plan de onco carrousel komend jaar verder door te ontwikkelen aan de hand van de feedback van patiënten en onze eerste ervaringen. Zo denken we al voorzichtig aan het verhogen van de frequentie, en hopen we dat de onco carrousel ook de samenwerking binnen onze eerstelijns oncologienetwerken zal versterken.
Gerelateerde artikelen NTR
De eerste praktijkervaringen met de recent ontwikkelde ‘onco carrousel’ in het UMC Utrecht
Krachttraining en beweging tijdens prostaatkanker
Beweeginterventies tijdens en na chemotherapie
Oncologische dwarslaesie; protocollaire zorg of zorg op maat
Gerelateerde artikelen Revalidatie Magazine
Indrukwekkende illustraties van een behandeltraject
Geïntegreerde revalidatiezorg in Friesland
Door goed te plannen raak ik niet uitgeput
