Uit de praktijk
Met de druk op de zorg en het tekort aan zorgprofessionals is het belangrijk voor een patiënt om zelf het initiatief te nemen en te houden. Digitale zorgtechnologieën kunnen patiënten hierin ondersteunen. Maar dan moeten deze technologieën wel aansluiten bij alle gebruikers (de patiënt en de zorgprofessional) en onderdeel worden van het zorgproces. Maar ook is het belangrijk om zicht te krijgen op de maatschappelijke impact van deze digitale zorgtechnologieën.
Auteur
S.M. (STEPHANIE) JANSEN-KOSTERINK PHD
Senior onderzoeker, Roessingh Research en Development, Enschede
Het niet hoeven reizen en het wel kunnen revalideren werd ruim tien jaar geleden door patiënten die gebruik maakten van een online oefenportaal gezien als het grootste voordeel van thuis revalideren. Als tweede en derde voordeel werden genoemd de mogelijkheid om eigen trainingsmomenten te plannen en het krijgen van goede instructies door gebruik te maken van de video’s.1 Maar ondanks deze positieve geluiden is (ruim tien jaar later) van grootschalige implementatie van digitale zorgtechnologieën in de medisch specialistische revalidatie amper sprake. Uit verschillende bronnen blijkt dat digitale zorgtechnologieën de toegankelijkheid en de kwaliteit van de gezondheidszorg kunnen verbeteren en de kosten kunnen verlagen.2 De grootte van dit effect is afhankelijk van het type technologie, het klinische doel en de wijze waarop deze technologie wordt ingezet.3
Mogelijkheden
De komende jaren komt er meer aandacht voor het verbeteren van de toegankelijkheid van de zorg. Digitale zorgtechnologieën kunnen patiënten ondersteunen bij het vergroten van zelfmanagement-vaardigheden. Met de druk op de zorg en het tekort aan zorgprofessionals is het belangrijk voor een patiënt om zelf het initiatief te nemen en te houden. Digitale zorgtechnologieën bieden patiënten tal van mogelijkheden. Door de inzet van sensoren, zoals activiteitenmeters, kunnen patiënten meer inzicht krijgen in hun eigen activiteitenniveau en hier gericht feedback op ontvangen. Voor iedereen is het belangrijk om voldoende te bewegen. Het inzicht krijgen in je eigen activiteitenniveau is de eerste stap naar het verbeteren van dit niveau. Andere sensoren, zoals een hartslagmonitor en/of saturatiemeter, kunnen patiënten ondersteunen bij het bewegen en sporten binnen eigen kaders. Daarnaast geven online portalen patiënten de mogelijkheid om thuis informatie na te lezen, om laagdrempelig contact op te nemen met zorgprofessionals en thuis te revalideren. Het beeld wat ik hier schets is natuurlijk een utopie. De voorbeelden die ik hier geef kunnen eigenlijk alleen de patiënten helpen die al voldoende digitale en zelfmanagement-vaardigheden hebben. Hier hebben veel patiënten juist moeite mee.
Ongelijkheid
Daarom denk ik dat op dit moment de inzet van digitale zorgtechnologieën juist leidt tot meer ongelijkheid in de zorg. Ook in de medisch specialistische revalidatie. De patiënt die zonder de inzet van de digitale zorgtechnologieën tot een wenselijk niveau herstelt, zal met de inzet van deze zorgtechnologieën tot eenzelfde of hoger niveau uitkomen en wellicht iets sneller. Maar juist de patiënt die meer steun en begeleiding nodig heeft, zal nu weinig of geen voordeel halen uit de inzet van digitale zorgtechnologieën. Misschien leidt de inzet juist tot meer onbegrip en frustratie. Graag bied ik twee oplossingen aan om te voorkomen dat de inzet van digitale zorgtechnologie leidt tot ongelijkheid in de zorg.
Oplossing 1
Om tot digitale zorgtechnologieën te komen die goed aansluiten bij de behoeften van patiënten en zorgprofessionals is het belangrijk dat een diverse groep van patiënten en zorgprofessionals betrokken is bij de ontwikkeling en evaluatie van deze technologieën. Grofweg zijn er twee soorten digitale zorgtechnologieën: technologieën ontwikkeld en geëvalueerd zonder én met eindgebruikers. De digitale zorgtechnologie ontwikkeld en geëvalueerd zonder eindgebruikers sluit vaak niet aan bij de doelgroep en biedt geen oplossing. Ik denk dat iedereen wel een voorbeeld kan bedenken. De digitale zorgtechnologie die samen ontwikkeld en geëvalueerd is met eindgebruikers (in co-creatie) sluit vaker beter aan bij de doelgroep. Maar alleen als deze eindgebruiker tijdens het gehele proces (dus van ontwikkeling tot aan implementatie) deel blijft uitmaken van het team kan er gezorgd worden voor een perfecte aansluiting tussen de technologie en de eindgebruikers. Hier gaat het juist vaak mis. Patiënten en zorgprofessionals worden in het begin van het ontwikkelproces gevraagd om hun mening te geven en daarna gaan de ontwikkelaars aan de slag zonder verdere afstemming. Wanneer eindgebruikers (continue) betrokken worden bij het ontwikkel- en evaluatieproces van een digitale zorgtechnologie is er nog een ander punt waar we ons bewust van moeten zijn; selectie bias. Vooral de actieve en goed te motiveren patiënten zijn de patiënten die zich aanmelden voor dit soort processen. Dit zijn patiënten die communicatief sterk zijn en goed hun mening kunnen vormen. Dit zijn niet de patiënten die de digitale zorgtechnologieën in de toekomst (maar ook al nu) moeten gaan gebruiken om de toegankelijk van de medisch specialistische revalidatie te behouden. Het betrekken van deze patiënten is lastig, maar onze ervaring leert dat persoonlijk benaderen en het goed uitleggen van alle stappen in het proces helpt om ook deze patiënten bij dit proces te betrekken.
‘De zorgtechnologie die samen
ontwikkeld is met eindgebruikers
sluit vaker beter aan bij de doelgroep
Oplossing 2
Om het gebruik van de digitale zorgtechnologie door de patiënten en zorgprofessionals te optimaliseren is het belangrijk dat de nieuwe technologie onderdeel wordt van het zorgproces. Het implementeren van digitale zorgtechnologie, maar ook andere innovaties, is een vak op zich. Het is belangrijk dat bij dit proces ook alle relevante eindgebruikers worden betrokken. Het is van groot belang dat de nieuwe zorgtechnologie aansluit bij de wensen en behoeften van patiënten en zorgprofessionals, maar ook goed past bij de cultuur van een zorginstelling. Ook is het belangrijk dat iedereen weet wat de verwachtingen zijn en wat zijn of haar rol is. Het lijkt dat het onze natuurlijk reflex is om de nieuwe digitale zorgtechnologie te testen in een pilot. Binnen deze pilot wordt vaak weinig aandacht besteed aan het servicemodel (de inzet van de technologie in het zorgproces). Een belangrijk thema is scholing. Welke scholing is nodig voor de patiënt én de zorgprofessional om goed gebruik te kunnen maken van de digitale zorgtechnologie? Deze scholing moet zich niet alleen richten op het goed gebruiken van de technologie (het vergroten van digitale vaardigheden), maar ook op andere thema’s, zoals zelfmanagement.
Maatschappelijke impact
De twee oplossingen die ik aandraag zijn op het vlak van de eindgebruiker en de zorg. Voor het financiële vlak heb ik geen duidelijke oplossing maar wel een eerste idee. Vaak wordt er tijdens de pilotperiode ook niet nagedacht over structurele financiering. Naast de aandacht voor het servicemodel tijdens deze periode, om de inbedding van de digitale zorgtechnologie in de zorg te verzekeren, is het ook belangrijk om stil te staan bij het verdien- en betaalmodel. Het is belangrijk dat het voor elke belanghebbende, oftewel stakeholder, duidelijk is wat de verandering (de inzet van de digitale zorgtechnologie in de medisch specialistische revalidatie) oplevert. Een methode die goed aansluit bij de Quadruple Aim (een werk- en handelingswijze om de gezondheidszorg te optimaliseren aan de hand van vier doelstellingen: het verbeteren van de ervaring die patiënten/cliënten hebben over de zorg, het verbeteren van de gezondheid van de algemene populatie, het verbeteren van het werkleven van zorgverleners en het verlagen van de zorgkosten per hoofd van de bevolking) en de mogelijkheid biedt om hier snel duidelijkheid in te geven, is de Social Return On Investment (SROI) methode. Met deze internationaal gevalideerde methode is het mogelijk om samen met alle belanghebbenden als onderdeel van het co-creatie proces en op basis van het servicemodel een goed eerste beeld te schetsen van de impact van de digitale zorgtechnologie op de maatschappij. Het is belangrijk om naast het perspectief van de eindgebruiker en de zorg in een vroeg stadium van de ontwikkeling en evaluatie van een zorgtechnologie ook aandacht te hebben voor het maatschappelijke perspectief. Dit inzicht geeft ons de mogelijkheid om vroegtijdig het kaf van het koren te scheiden en onze tijd en energie te steken in digitale zorgtechnologieën voor de medisch specialistische revalidatie met voldoende maatschappelijke impact. Daarnaast geeft het de mogelijkheid om tijdens de pilotperiode het gesprek te starten met de betalende partij over structurele financiering van de digitale zorgtechnologie.
‘Om de inbedding van de digitale
zorgtechnologie in de zorg
te verzekeren is het belangrijk
om stil te staan bij het
verdien- en betaalmodel’
Ten slotte
We mogen er niet zomaar vanuit gaan dat de huidige beschikbare digitale zorgtechnologieën de toegankelijkheid van de medisch specialistische revalidatie vergroot. Nu leidt de inzet van digitale zorgtechnologie eerder tot meer ongelijkheid. Als we willen dat de inzet van digitale zorgtechnologie leidt tot meer gelijkheid is het belangrijk om alle eindgebruikers continue te betrekken bij het ontwikkel-, evaluatie- en implementatieproces van digitale zorgtechnologieën en moet er voldoende aandacht zijn voor de scholing van eindgebruikers (patiënten en zorgprofessionals). Om de toegankelijkheid van de medisch specialistische revalidatie te behouden is het belangrijk dat de digitale zorgtechnologieën (als middel) aansluiten bij de behoeften van patiënten en zorgprofessionals. Verder is het belangrijk om naast de eindgebruiker en de zorg ook oog te hebben voor de maatschappelijke impact.
Referenties
- Jansen-Kosterink S, Dekker-van Weering M, van Velsen L. Patient acceptance of a telemedicine service for rehabilitation care: A focus group study. International journal of medical informatics 20191;125:22-9.
- Kairy D, Lehoux P, Vincent C, Visintin M. A systematic review of clinical outcomes, clinical process, healthcare utilization and costs associated with telerehabilitation. Disability and rehabilitation 2009;31(6):427-47.
- Jansen-Kosterink S, Vollenbroek-Hutten M, Hermens H. A renewed framework for the evaluation of telemedicine. In8th International Conference on eHealth, Telemedicine, and Social Medicine: eTELEMED 2016 (Vol. 2016).
Trefwoorden
Digitale zorgtechnologieën, Sensoren, Activiteitenmeter, Hartslagmonitor, Implementeren, thuis revalideren
Gerelateerde artikelen NTR
Hybride zorg als oplossing voor personeelstekorten
De inzet van digitale zorgtechnologieën binnen de medisch specialistische revalidatie
Waar is de revalidatiegeneeskunde in het publieke debat?
Lage gezondheidsvaardigheden in de revalidatiezorg
Gerelateerde artikelen Revalidatie Magazine
Een app en ondersteuning geven patiënt Rob (73) de regie over de behandeling van ALS
eHealth bij Adelante: onlosmakelijk onderdeel van de best mogelijke zorg
De sleutel tot succes van de PGO? Een heldere voorlichting
