Proefschrift-artikel

Achttien procent van de volwassen Nederlandse populatie heeft chronische musculoskeletale pijn. De huidige organisatie van zorg voor deze patiënten leidt tot fragmentatie, hoge zorgkosten, minder goede zorg voor de patiënt, maar ook tot suboptimale werkomstandigheden voor zorgverleners. De Zorgstandaard Chronische Pijn beschrijft een multidisciplinaire organisatie van zorg in regionale netwerken vanuit een gedeelde biopsychosociale visie. Het Netwerk Pijnrevalidatie Limburg is een voorbeeld van implementatie van de zorgstandaard.

Auteur
DR. C. (CYNTHIA) LAMPER

Promovenda: C. (Cynthia) Lamper, post-doc, vakgroep Revalidatiegeneeskunde Universiteit Maastricht
Datum promotie: 25 november 2022
Promotor: prof. dr. J.A., Jeanine Verbunt
Copromotoren: dr. I.P.J. (Ivan) Huijnen, dr. M.E.A.L. (Mariëlle) Kroese

Een digitale versie van het proefschrift is te downloaden via deze link.

In Nederland zijn de eerste, tweede, derde lijn en het sociale domein voor patiënten met chronische musculoskeletale pijn (CMP) gefragmenteerd, wat tot problemen leidt voor patiënt en zorgverlener.¹ Ten eerste zijn patiënten ontevreden over de huidige zorg, het duurt (te) lang voordat men de juiste behandeling gevonden heeft. Ten tweede bemoeilijken de verschillen in financieringsvormen tussen zorglijnen het opzetten van samenwerkingsverbanden. Ten derde voelen zorgverleners zichzelf vaak onvoldoende bekwaam om de zelfredzaamheid van patiënten met CMP te vergroten. Ten vierde hebben zorgverleners moeite met het optimaal benutten van de ICT-systemen en ervaren ze tijdsdruk en een toegenomen administratieve last.² Om de toenemende groep patiënten met CMP beter te kunnen behandelen, moet de zorg anders worden georganiseerd.

Het Netwerk Pijnrevalidatie Limburg (NPRL), zoals beschreven in dit proefschrift, is een implementatie van de Zorgstandaard Chronische Pijn.³ Het doel was om de uitvoerbaarheid en effectiviteit van het NPRL te evalueren in Zuid-Limburg.

Netwerk Pijnrevalidatie Limburg

Het NPRL is een transmuraal zorgnetwerk met een biopsychosociale aanpak waarin interdisciplinair wordt samengewerkt tussen huisartsen, ergotherapeuten, fysiotherapeuten, praktijkondersteuners-GGZ en revalidatiecentra. Dit wordt gestimuleerd door het organiseren van interdisciplinaire

informatiebijeenkomsten en scholingsdagen, het opstellen van behandelprotocollen, en de ontwikkeling van een e-health-applicatie.

Uitvoerbaarheidsstudie

In een uitvoerbaarheidsstudie (10/2017–10/2018) hebben we de barrières en stimulerende factoren met betrekking tot de ontwikkeling, implementatie en uitbreidingsmogelijkheden van NPRL in kaart gebracht middels een iteratief user-centered design met drie fases. Hieraan namen zes patiënten, twee gespecialiseerde revalidatie-instellingen, drie lokale eerstelijnsnetwerken met elk een huisarts, praktijkondersteuner-GGZ en een fysio-of oefentherapeut deel aan vijf groepsinterviews en zes interviews.

Stimulerende factoren die genoemd werden waren een consistente en transparante manier van samenwerken, het spreken van dezelfde (biopsychosociale) taal, en het werken met behandelprotocollen vanuit een visie. Een belangrijke stimulerende factor in de ontwikkeling en implementatie was het iteratieve user-centered design. Deze bottom-up benadering gaf zorgverleners en patiënten inspraak in de ontwikkeling waardoor NPRL als toepasbaar werd ervaren. Een barrière in de implementatie was het stigma in de maatschappij tegenover CMP. Patiënten staan vaak minder open voor een aanpak gericht op gedrag en acceptatie. Hierdoor vonden zorgverleners het lastig om vast te houden aan een biopsychosociale behandeling. Bovendien belemmert de huidige organisatie en financiering van zorg, inclusief de cultuur, structuur en financiering van zorginstellingen, de implementatie van NPRL.

De uitkomsten zijn gebruikt om de educatie en de e-health-applicatie te verbeteren.

(Kosten)effectiviteitsstudie

Twee deelnemende praktijken uit de eerste studie werden vervolgens gevolgd in een prospectieve cohortstudie (04/2019–12/2020). Zes nieuwe eerstelijnsnetwerken startten in een stepped-wedge design. Eerst bleven zij de gebruikelijke zorg leveren en er werd controledata verzameld. Vervolgens werden ze geschoold volgens principes passend binnen NPRL.

Het voornemen was dit netwerk te evalueren aan de hand van de Quadruple Aim. Voor het verbeteren van gezondheidszorg zijn op vier dimensies veranderingen noodzakelijk: verbeteren van de gezondheid van patiënten, verminderen van de zorgkosten, verbeteren van patiëntervaringen en verbeteren van de werkomstandigheden van zorgpersoneel. Helaas werden door de uitbraak van COVID-19 in 2020 niet genoeg patiënten aangemeld en was de impact op de reguliere zorg te groot.

Het gevolg was onvoldoende data om het effect op gezondheid, kosten en patiënttevredenheid te kunnen analyseren.

Wel is inzicht verkregen in de ervaren veranderingen in interprofessioneel samenwerken en werktevredenheid van 37 zorgverleners deelnemend aan NPRL (2017–2020) middels een mixed-method studie.

Samengevat benoemden zorgverleners positieve ervaringen zoals het gerichter geven van pijneducatie en samenwerken met andere disciplines, maar er waren geen grote veranderingen in interprofessioneel samenwerken en werktevredenheid. De zorgverleners waren het met elkaar eens dat, in de begeleiding van patiënten met CMP, interdisciplinair samenwerken in de eerste lijn waardevol is. Echter, meer tijd is nodig om de positieve effecten op het gebied van interprofessioneel samenwerken en werktevredenheid te ervaren.

E-health

De eCoach-Pijn is een e-health-applicatie voor patiënten en zorgverleners die biopsychosociale zorg voor CMP in interdisciplinaire eerstelijnszorg ondersteunt. We hebben de bruikbaarheid geëvalueerd (06/2020–12/2020) met twee huisartsen, twee praktijkondersteuners-GGZ en twee fysiotherapeuten samen met de softwareontwikkelaars in twee focusgroepen. De eCoach-Pijn werd als toegevoegde waarde voor de fysiotherapeutische behandeling ervaren. Een casemanager werd aanbevolen omdat huisartsen niet of onvoldoende in staat bleken om patiënten te monitoren tijdens follow-up. De rol van praktijkondersteuners-GGZ in het gebruik van de eCoach moet verder onderzocht worden omdat niet duidelijk was welke zorgverlener waarvoor verantwoordelijk was. Patiënten namen deel door het invullen van vragenlijsten (n=11), het participeren in interviews (n=11) en het gebruik van de data over het eCoach-Pijn-gebruik (n=26). Patiënten waren over het algemeen tevreden en zagen voordelen voor de behandeling maar gaven aan dat deze niet altijd optimaal aansluit bij hun klachten. Voor vervolg is het belangrijk de communicatie tussen zorgverleners en patiënten over het gebruik te verbeteren. Ook is integratie van de eCoach-Pijn met bestaande elektronische patiëntendossiers gewenst.

Impact

De belangrijkste opbrengst van deze thesis is het NPRL: Een netwerk van zorgverleners die transmurale, interdisciplinaire zorg leveren voor patiënten met CMP. Belangrijke eerste stappen zijn gezet in de organisatie en transitie van zorg voor patiënten met CMP. Er is een scholingsprogramma en een eerste versie van de eCoach-Pijn voor zorgverleners ontwikkeld om te gebruiken in de eerste lijn. Uit de resultaten blijkt dat het tijd kost om veranderingen in de interdisciplinaire samenwerking en implementatie van een biopsychosociale visie van zorgverleners en patiënten te bewerkstelligen. Zorgverleners toonden veel enthousiasme voor verbetering van de zorg voor CMP en de organisatie van interdisciplinaire eerstelijnszorg. Echter uitdagingen bestaan in de (financiële) organisatie van zorg en de transitie van een biomedische naar een biopsychosociale oriëntatie van zorgverleners en patiënten. Werken in deze constructie lijkt uitvoerbaar, maar de effectiviteit van zorg geleverd zoals in NPRL moet verder bestudeerd worden.