Zijn we in de revalidatie vaak horende doof en ziende blind?1 Wist je dat mensen met lage gezondheidsvaardigheden leven met 15 minder gezondheidsjaren? Met dit artikel wordt het belang van het herkennen en erkennen van patiënten met lage gezondheidsvaardigheden onderstreept. Het is zowel van belang voor elke zorgprofessional als ook voor logistieke werknemers in de gehele organisatie.
Auteur
J.H.M. ( JOS) DEKKER
Revalidatiearts, gepensioneerd maar niet in ruste, Castricum
Casus 1
Al voor het eerste contact loopt het mis
Een patiënt werd via de huisarts verwezen voor poliklinische behandeling. Conform het behandelprogramma krijgt de patiënt als eerste stap via de mail het verzoek om klinimetrische vragenlijsten in te vullen. Daarna kan de patiënt opgeroepen worden voor een eerste consult. Na een maand stuurt het secretariaat een reminder. Na drie maanden is er nog geen reactie…
Hoe moet je hiermee omgaan?
Casus 2
Je krijgt je vinger er niet achter
Hoewel je er veel energie in gestopt hebt houd je bij een poli-patiënt het gevoel dat de hulpvraag en de motivatie voor een behandeling onduidelijk blijven. Ook heb je het idee dat de uitleg over diagnose en behandeling niet of maar gedeeltelijk is overgekomen…
Hoe krijgt je meer duidelijkheid in deze situatie?
Casus 3
Een fade out in de poliklinische behandeling
In een poliklinische revalidatiebehandeling, waar je toch al wat niet-uitgesproken twijfels bij had, komt een patiënt een paar keer niet opdagen. Na contact via het secretariaat en een behandelaar komt de patiënt weer (de redenen voor de absentie waren niet helemaal duidelijk). Na enkele behandelingen blijft de patiënt zonder bericht verder weg…
Had je dit kunnen voorkomen?
Vermoedelijk komen deze situaties niet helemaal onbekend voor. Er kan in alle drie de situaties van alles aan de hand zijn. De kans is echter groot dat het gaat om een patiënt met lage gezondheidsvaardigheden. Dit is een te weinig herkend/erkend probleem, en waarschijnlijk de belangrijkste bron van slechte toegankelijkheid en van uitsluiting in de revalidatiezorg.1
Lage gezondheidsvaardigheden, wat is het probleem?
We worden steeds ouder en het aantal jaren in goed ervaren gezondheid stijgt. Maar is dat voor ons allemaal zo?
Er blijken grote verschillen in gezondheid te bestaan die samenhangen met sociaaleconomische positie en/of migratieachtergrond. Mensen met een laag opleidingsniveau, weinig inkomen of een migratieachtergrond hebben een minder goede lichamelijke en psychische gezondheid dan anderen. Ook hun levensverwachting ligt lager.
Uit onderzoek in de gezondheidszorg is er toenemend bewijs dat de mate waarin mensen beschikken over gezondheidsvaardigheden een belangrijk deel van deze gezondheidsverschillen verklaart. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) benoemt het als een centrale determinant van ongelijkheid in gezondheid.1
Lage gezondheidsvaardigheden
Eén op de drie Nederlanders heeft beperkte gezondheidsvaardigheden.2 Dat zijn mensen die moeite hebben met het vinden, begrijpen en toepassen van informatie over gezondheid en ziekte. Daardoor hebben ze moeite met beslissingen ten aanzien van gezondheid en ziekte. Dit heeft als gevolg dat mensen met lage gezondheidsvaardigheden de verkeerde beslissingen nemen, te laat in de zorg komen, adviezen niet opvolgen of medicatie onjuist gebruiken.2,3
Zorgverleners kunnen bijdragen aan het vermijden van deze problemen door hun informatie, adviezen en werkwijze beter af te stemmen op de vaardigheden en het niveau van geletterdheid van patiënten.4
Echter, zorgverleners herkennen maar ongeveer 40% van de patiënten met lage gezondheidsvaardigheden. Bij 60% houden ze niet specifiek rekening met beperkte gezondheidsvaardigheden in communicatie, informatie en advies.4
Dat heeft behoorlijke negatieve consequenties voor de gezondheid van de patiënt.
Hoe speelt dit probleem in de revalidatie?
Hoe dit probleem speelt illustreer ik met enkele voorbeelden:
- We zien de algemene populatie van Nederland in de spreekkamer, 25-33% heeft lage gezondheidsvaardigheden. In sommige doelgroepen van de revalidatiegeneeskunde zelfs meer. Bij revalidatie voor mensen met chronische pijn worden percentages genoemd van >50 tot 69%.6,7
- Beperking van de toegang tot en de uitval tijdens pijnrevalidatie (tot 20%!) is in Nederland tweemaal zo groot voor patiënten met een migratieachtergrond.8
- Lang niet op alle werkplekken is er voor patiënten redelijke toegang tot tolkdiensten.
- Lang niet overal is er hulp georganiseerd voor patiënten bij (al dan niet digitale) toegang tot en deelname aan onze revalidatiezorg.
Lage gezondheidsvaardigheden hebben consequenties voor de revalidatiezorg die tot nu toe sporadisch onderzocht en beschreven zijn. In onze zorg is sprake van problemen in informatievoorziening, aanmelding, toegang, communicatie, en in starten en uitvoeren van een behandeling. Dat speelt niet alleen bij de primaire zorgprofessionals. Het speelt ook bij ondersteunende diensten, met name secretariaten, planning, balies, ICT, communicatieafdelingen (websites, folders, voorlichtingsmateriaal). Er zijn geen cijfers in hoeverre op organisatieniveau het probleem herkend en eventueel geagendeerd wordt. Er speelt dus een groot probleem, en er is een forse blinde vlek!
Wat doen we er al aan in praktijk?
Systematisch
In het tweedejaars lijnonderwijs aan de artsen in opleiding tot revalidatiearts vult het onderwerp ‘lage gezondheidsvaardigheden’ sinds tien jaar een volle dag. Meer dan de helft van die tijd trainen de assistenten praktisch met acteurs en trainers van Pharos (expertisecentrum gezondheidsverschillen). Ze leren lage gezondheidsvaardigheden te herkennen en er in de communicatie goed mee om te gaan.
Ad hoc
Diverse centra en ziekenhuizen hebben op beperkte schaal cursussen beschikbaar gesteld aan voornamelijk artsen en behandelaars, in mindere mate aan ondersteuners.
Alliantie Gezondheidsvaardigheden
Er wordt in de revalidatie een begin gemaakt met herkenning en aanpak van het probleem. Elders in de zorg is men er al langer mee bezig,9 zoals bijvoorbeeld bij het huisartsengenootschap NHG.
De onderzoeksinstituten Nivel, UMC Amsterdam (sociale geneeskunde), UMC Maastricht (CAPHRI), UMC Groningen (sociale geneeskunde) en Pharos zijn de kartrekkers van de Alliantie Gezondheidsvaardigheden. Zij hebben zich de taak opgelegd lage gezondheidsvaardigheden binnen en buiten hun organisaties op de agenda te zetten. Ze stellen hun kennis, ervaring en publicaties beschikbaar voor overige organisaties en zorgprofessionals (zie figuur 1).
Gesprekskaart voor patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden
Alliantie Gezondheidsvaardigheden
De Alliantie Gezondheidsvaardigheden is een netwerk dat bestaat uit 110 partners. Dit zijn organisaties, instellingen en bedrijven die zich inzetten voor het bevorderen van gezondheid of het voorkomen van ziekten bij mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden. Een belangrijk doel van de Alliantie is het uitwisselen van kennis en ervaring en het bevorderen van samenwerking. (www.gezondheidsvaardigheden.nl).
Aan de slag in de revalidatiezorg!
Op de website van de Alliantie Gezondheidsvaardigheden zijn uitvoerige documentatie, test- en instructiemateriaal, cursussen en dergelijke beschikbaar om met de volgende items aan de slag te gaan (gebruik de QR-code):
- het agenderen van lage gezondheidsvaardigheden in je organisatie;
- het herkennen van het lage gezondheidsvaardigheden in de praktijk;
- het verbeteren van communicatie met mensen met lage gezondheidsvaardigheden;
- het aanpassen van de praktijkvoering;
- aanpassingen in de organisatie;
- aanpassingen aan het beleid;
- training en onderwijs over lage gezondheidsvaardigheden;
- wetenschappelijk onderzoek met een inclusief karakter. Hierin worden patiënten met lage gezondheidsvaardigheden niet of minder vaak geëxcludeerd.
Ga voor uitgebreide informatie naar www.gezondheidsvaardigheden.nl/aan-de-slag.
Aan de lezer de keus om deze informatie verder op te pakken in de persoonlijke werksituatie, zowel op de werkvloer als op organisatieniveau. Doe dit samen met collega’s die het probleem herkennen en er ook iets mee willen; samen sta je sterker! (Voor praktische tips hierbij zie ook item: ’Agenderen van lage gezondheidsvaardigheden in je organisatie’ achter bovengenoemde link).x
‘De zorg wordt meer toegankelijk
en inclusief als er binnen
de revalidatiezorg meer
bewustwording komt voor lage
gezondheidsvaardigheden’
Ten slotte
Ik hoop dat dit artikel een bijdrage levert aan voortgaande bewustwording van lage gezondheidsvaardigheden en aan het ondernemen van verdere actie binnen de revalidatiezorg in Nederland. Het betreft een zeer groot probleem, dat nog te weinig onderkend wordt.
Als je als individu het probleem wel herkent en wilt aanpakken heb je nog steeds inzicht en hulp van collega’s en van de organisatie nodig om verder te komen, zodat de zorg meer toegankelijk en inclusief wordt. Op organisatieniveau vraagt dit om leiderschap dat iedereen inspireert om constructief samen te werken aan dit belangrijke doel in de revalidatiezorg. Misschien participeren er over vijf jaar wel revalidatiecentra of revalidatieafdelingen van ziekenhuizen in de Alliantie?
Veel succes met de verdere stappen!
Vragen
Bij vragen over dit artikel kan een beroep gedaan worden op de Werkgroep Transculturele Revalidatie (WTCR) van de VRA. (transculturelerevalidatie@revalidatiegeneeskunde.nl).
Referenties
- Rowlands G, Russell S, et al. What is the evidence on existing policies and linked activities and their effectiveness for improving health literacy at national, regional and organizational levels in the WHO European Region? Copenhagen: WHO Regional Office for Europe, 2018.
- Health literacy in Nederland Utrecht: Nivel, 2018.
- Kennissynthese: Gezondheidsvaardigheden: niet voor iedereen vanzelfsprekend. Utrecht: Nivel, 2014.
- Beter omgaan met beperkte gezondheidsvaardigheden in de curatieve zorg: kennis, methoden en tools. Utrecht: Nivel, 2018.
- Murugesu L, Heijmans M, Rademakers J, Fransen MP. Challenges and solutions in communication with patients with low health literacy: Perspectives of healthcare providers. PLoS One 2022;17(5): e0267782.
- Mackey LM, Blake C, Squiers L, Casey MB, Power C, Victory R, Hearty C, Fullen BM. An investigation of healthcare utilization and its association with levels of health literacy in individuals with chronic pain. Musculoskeletal Care 2019;17(2):174-82.
- Mackey LM, Blake C, Casey MB, Power CK, Victory R, Hearty C, Fullen BM. The impact of health literacy on health outcomes in individuals with chronic pain: a cross-sectional study. Physiotherapy 2019;105(3):346-53.
- Sloots M, Scheppers EF, van de Weg FB, Dekker JH, Bartels EA, Geertzen JH, Dekker J. Higher dropout rate in non-native patients than in native patients in rehabilitation in The Netherlands. Int J Rehabil Res 2009;32(3):232-7.
- Gezondheidsverschillen duurzaam aanpakken. Negen principes voor een succesvolle strategie. Utrecht, Pharos kennisbank, april 2019.
Trefwoorden: lage gezondheidsvaardigheden, gezondheidsverschillen, Alliantie Gezondheidsvaardigheden
Gerelateerde artikelen NTR
De inzet van digitale zorgtechnologieën binnen de medisch specialistische revalidatie
Waar is de revalidatiegeneeskunde in het publieke debat?
Lage gezondheidsvaardigheden in de revalidatiezorg
Toolkit voor vergroten toegankelijkheid van revalidatie voor kwetsbare groepen
Gerelateerde artikelen Revalidatie Magazine
Sinds de diagnose DCD krijgt Collin (8) veel meer begrip
Jongeren en revalideren? Meer aandacht voor het echte leven is noodzakelijk
Librarevalidatiearts Evert Schouten met pensioen
