Persisterende klachten na COVID-19 infectie bij kinderen: hoe groot is het probleem?
DR. M.W. ALSEM
Kinderrevalidatiearts, afdeling revalidatiegeneeskunde Amsterdam UMC, Amsterdam
Waarom dit onderzoek?
Bij volwassen patiënten is er steeds meer bekend over persisterende klachten na COVID-19 infectie. Vrij snel na het begin van de pandemie werden behandelprogramma’s opgesteld zowel voor herstel na ziekenhuis en/of IC-opname, als voor patiënten die minder ernstig verlopen klachten hebben. Het post-COVID-19 syndroom, ook wel longcovid genoemd, is een aandoening waar- bij er langdurig klachten blijven bestaan na COVID-19 infectie.2 Bij kinderen verloopt de acute fase van COVID-19 vaak milder dan bij volwassenen. Slechts zelden worden kinderen opgenomen op de kinderIC met acute COVID-19 en infectie is zelden fataal.3,4 Een iets grotere groep kinderen wordt op de kinderIC opgenomen met het Multisysteem Inflammatoir Syndroom in Children (MIS-C).5
Toch zijn er steeds meer signalen dat ook kinderen langdurig klachten kunnen houden na een in eerste instantie mild verlopen COVID-19 infectie. Er wordt toenemend gepubliceerd over kinderen die na COVID-19 langdurig vermoeidheid, benauwdheid, pijn, cognitieve klachten en arthralgie ervaren.6 Waaruit het post-covid syndroom bij kinderen bestaat, wat de pathofysiologie is en hoe deze kinderen behandeld zouden moeten worden is echter nog niet duidelijk beschreven. Het begrijpen van de (ongetwijfeld) multifactoriële ontstaanswijze van het post-COVID-19 syndroom en de prevalentie er van zijn belangrijk om adequate behandel- strategieën te ontwikkelen.
In een meta-analyse van gecontroleerde en ongecontroleerde studies, gepubliceerd in Journal of Infection, doen Behnood et al. een poging om hierin helderheid te scheppen.1
Wat is de onderzoeksvraag?
Wat is de prevalentie van langdurige klachten post-COVID-19 bij kinderen?
Hoe werd dit onderzocht?
In een meta-analyse van 22 studies (waarvan 8 met controlegroep) met in totaal 23.141 kinderen en jongeren, werd gekeken naar de prevalentie van symptomen na de acute fase (allen >4 weken, 15 van de studies na 12 weken). Er werd een grote variatie aan symptomen gevonden, waarbij een groot deel van de symptomen niet specifiek was voor de COVID-19 positieve groep kinderen. Dit zijn symptomen zoals vermoeidheid, hoofdpijn, en geestelijke gezondheidsproblemen. Hoewel vermoeidheid en hoofdpijn erg prevalent waren onder kinderen na COVID-19 (respectievelijk 47% en 35%) kwamen deze ook in controlegroepen voor. Desalniettemin zijn deze prevalentiecijfers vergeleken met controlegroepen respectievelijk 5% en 7% hoger in de COVID-19 groep. Naast deze klachten hadden kinderen na COVID-19 vaker last van cognitieve klachten (verschil van 3%), verlies van reuk (8%) en klachten van keel en ogen (2%). Oudere kinderen, meisjes en kinderen met onderliggende comorbiditeiten hadden een groter risico op langdurige klachten na COVID-19. Al met al rapporteren de onder- zoekers een fors lagere relatieve prevalentie van langdurige klachten na COVID-19 bij studies met een controle groep dan in single-cohort studies. Als verklaring hiervoor wordt gegeven dat de optelsom van de impact van alle maatregelen van de COVID-19 pandemie op zichzelf al kunnen zorgen voor het ontstaan van klachten, los van de infectie zelf (of de langdurige gevolgen daarvan). Het beter begrijpen van de pathofysiologische mechanismen achter het ontstaan van langdurige klachten en/of beperkingen na COVID-19 bij kinderen is belangrijk om de waar- schijnlijk biopsychosociale ontstaanswijze ervan te kunnen verklaren. Eventuele overlap met en onderscheid van andere (postvirale) vermoeidheidssyndromen moet verder onderzocht worden, om behandelprogramma’s op te kunnen stellen.
Implicaties voor de (kinder)revalidatiegeneeskundige praktijk
Hoewel minder vaak voorkomend, zijn er wel degelijk kinderen met langdurige klachten na COVID-19. Het is de vraag welke rol postvirale immunologische factoren spelen en wat de rol is van psychosociale predisponerende en/of onderhoudende factoren (zowel in het kind als in de context van gezin/school/maatschappij). Er zijn aanwijzingen dat immunologische factoren en bijvoorbeeld dysautonomie een rol spelen in het ontstaan van vermoeidheids- klachten en inspanningsintolerantie. Er is veel discussie over de behandelstrategieën bij kinderen met chronische vermoeidheids- klachten, zoals CVS. Het lijkt er op dat tenminste een deel van de kinderen baat heeft bij multidisciplinaire behandeling volgens de principes van de biopsychosociale benadering. Dat lijkt bij kinderen met klachten na COVID-19 ook zo te zijn, hoewel de bijdrage van somatische, persoonlijke en omgevingsfactoren per kind erg verschilt. Omdat er meer ervaring is met langdurige klachten na COVID-19 bij volwassenen, zijn er voor volwassenen meer gestructureerde behandelprogramma’s beschikbaar. Voor kinderen bestaan deze vooralsnog niet.
Om een goede behandelstrategie te kunnen formuleren is duidelijkheid nodig over de definitie van post-COVID-19 syndroom, en het onderscheid met andere syndromen. Thans zijn er inter- nationaal verschillen in de definitie, met name met betrekking tot de duur van de klachten en in hoeverre COVID-19 infectie aangetoond moet zijn.
Door het onbegrip van langdurige klachten na COVID-19 ervaren veel kinderen met deze klachten en hun ouders onbegrip voor hun klachten, zowel van medici als van bijvoorbeeld school. Daardoor lukt het kinderen niet altijd om op een duurzame manier hun activiteiten weer op te bouwen.
Binnen het Amsterdam UMC zijn we een multidisciplinaire poli- kliniek gestart om de klachten na COVID-19 bij kinderen in kaart te brengen en te duiden. We merken dat er inderdaad een kleine, maar substantiële groep kinderen is met langdurige klachten, waarvan het patroon voor een deel lijkt overeen te komen met het post-COVID-19 syndroom bij volwassenen. Met de ervaringen die we op hebben gedaan is een behandelhandvest opgesteld dat behandelaren in de eerste lijn kan ondersteunen in de behandeling van deze kinderen.7 Een deel van deze kinderen lijkt echter baat te hebben bij een multidisciplinaire behandeling die in een aantal centra gelukkig (nog) geboden wordt. Verder onderzoek naar de klachten van kinderen na COVID-19 en de behandeling daarvan loopt in een internationaal onderzoeksnetwerk, de International International Pediatric Long Covid Care Collaboration (IL4C).
Referenties
- Behnood SA, Shafran R, Bennett SD, Zhang AXD, O’Mahoney LL, Stephenson TJ, et al. Persistent symptoms following SARS-CoV-2 infection among children and young people: a meta-analysis of controlled and uncontrolled studies. Journal of Infection. 2021.
- Nalbandian A, Sehgal K, Gupta A, Madhavan MV, McGroder C, Stevens JS, et al. Post-acute COVID-19 syndrome. Nature Medicine. 2021;27(4):601-15.
- Clare S, David O, Rachel H, Joseph W, Michael L, Matthew C, et al. Deaths in Children and Young People in England following SARS-CoV-2 infection during the first pandemic year: a national study using linked mandatory child death reporting data Research Square. 2021.
- Swann OV, Holden KA, Turtle L, Pollock L, Fairfield CJ, Drake TM, et al. Clinical characteristics of children and young people admitted to hospital with covid-19 in United Kingdom: prospective multicentre observational cohort study. BMJ. 2020;370:m3249.
- Jiang L, Tang K, Levin M, Irfan O, Morris SK, Wilson K, et al. COVID-19 and multisystem inflammatory syndrome in children and adolescents. Lancet Infect Dis. 2020;20(11):e276-e88.
- Buonsenso D, Munblit D, De Rose C, Sinatti D, Ricchiuto A, Carfi A, et al. Preliminary evidence on long COVID in children. Acta Paediatrica. 2021;110(7):2208-11.
- Bolster EH, R; Muselaers, E; Hijma-van der Togt, M; Verkerk, E; Alsem, M.W. Handvest ‘langdurige klachten na COVID infectie bij kinderen en jongeren’ https://1drv.ms/w/s!AuDEkBBqSO-FhKkVM3SiiIm4ijwytQ. 2021.