Kansen en concrete mogelijkheden
Opinie-artikel – keynote DCRM 2024
Onze maatschappij verandert, de gezondheidszorg moet daar in mee. Preventie (het bevorderen van een gezonde leefstijl en fitheid) biedt daarbij, juist ook in de revalidatiegeneeskunde, kansen en concrete mogelijkheden. Zo kunnen leefstijlmaatregelen helpen om de gevolgen van het personeelstekort tegen te gaan en revalidatiepatiënten die fitter zijn, ervaren daar zelf veel voordelen van. Concrete praktische toepassingsmogelijkheden van preventie in de revalidatiegeneeskunde worden toegelicht in dit artikel.
Auteur
PROF. DR. R. (RIENK) DEKKER
Revalidatiearts en hoogleraar Revalidatiegeneeskunde en Actieve Leefstijl, UMC Groningen; gasthoogleraar Basalt Revalidatie, Den Haag
De gezondheid en het welzijn van Nederlanders en de houdbaarheid van ons zorgstelsel staan onder druk: naast vergrijzing en stijging van het aantal chronisch zieken is er ook een afname van de beroepsbevolking in combinatie met alsmaar stijgende kosten van de gezondheidszorg.1 Verdere groei van zorg moet weloverwogen worden begrensd en er moet beter worden gekozen. Zo wordt vanuit de Wetenschappelijk Raad voor het Regeringsbeleid geadviseerd om in te zetten op een meer verplichte manier van preventie,2 bijvoorbeeld door de leefstijl en de fitheid van patiënten te verbeteren. Dat biedt kansen voor de revalidatiegeneeskunde.
Dit alles noodzaakt een verandering van de zorg. Het accent komt dan steeds meer te liggen op multi- en interdisciplinair werken en op meer gepersonaliseerde zorg, zoveel mogelijk in de eigen leefomgeving. Een ander belangrijke veranderende insteek is de nadruk op preventie en leefstijl. Het Integraal Zorg Akkoord (IZA)1 verwoordt dat per 1 januari 2025 gezonde leefstijl integraal onderdeel uitmaakt van de reguliere zorg. Ook de nieuwe regering, ondersteunt dit in de regeringsverklaring.3 Daarin wordt onder andere aangegeven: ‘Het lukt onvoldoende om investeringen in preventie vooraf te relateren aan besparingen later. Daarom werken we samen met organisaties in de zorg aan een investeringsmodel voor preventie’.3
Naast veel landelijke initiatieven, onder andere vanuit de Federatie Medisch Specialisten4 spreekt ook de VRA zich uit over het belang van preventie en leefstijl. In het VRA visiedocument Revalidatiegeneeskunde 20255 wordt geconstateerd dat er onvoldoende aandacht is voor preventie. En dat er gewerkt moet worden aan ‘een passend en toegankelijk aanbod voor preventie’. Daar liggen kansen.
Hoewel op veel plaatsen in Nederland MSR-keten gerelateerde preventie- en leefstijlinitiatieven uit de grond schieten, ontbreekt het nog vaak aan concrete aanwijzingen om hiermee aan de slag te gaan in de praktijk. Daarom wordt in dit artikel toegelicht hoe de fitheid van patiënten kan worden getest en bevorderd. Daarnaast zal ook aan de hand van een praktische handleiding worden toegelicht hoe leefstijlgedrag van onze patiënten, vanuit het ziekenhuis en vanuit het revalidatiecentrum, kan worden bevorderd.
Testen en bevorderen van fysieke fitheid in de revalidatie
Het fysiek fit zijn van patiënten in de revalidatie heeft veel wetenschappelijk onderbouwde voordelen. Niet alleen ondersteunt het de patiënt om mobieler en onafhankelijker te zijn, ook helpt het bij het behouden van een goede algemene gezondheid en het voorkomen van recidieven. Daarnaast leidt fysieke fitheid tot minder stress, afname van angsten, verkleining van kans op depressie, en vergroot het de eigenwaarde en de acceptatie van de handicap.6
Een ander aspect van fitheid, dan wel het ontbreken daarvan betreft vermoeidheid. Veel patiënten in de revalidatie blijken namelijk met vermoeidheid te kampen, terwijl toegenomen fitheid kan ondersteunen bij het tegengaan ervan. Ook relevant is dat een fittere patiënt in algemene zin sneller en beter revalideert en dat effect beter vasthoudt.7 Fysieke fitheid is daarbij een ruim begrip: het vermogen om fysieke activiteiten uit te voeren zonder overmatige vermoeidheid. Het omvat verschillende aspecten zoals uithoudingsvermogen, kracht, flexibiliteit en balans. Als het gaat om gerichte verbetering van de fysieke fitheid bij revalidatiepatiënten gaat de meeste aandacht meestal uit naar het uithoudingsvermogen, waar de andere onderdelen vaak al in de reguliere revalidatiebehandeling aan bod komen.
‘Bij programma’s om
revalidatiepatiënten fitter te maken
zijn effectieve training en
betrouwbaar meten van de fysieke
fitheid van groot belang en
beschikbaar’
Bij het toepassen van programma’s om revalidatiepatiënten fitter te maken zijn het toepassen van een effectieve training en het betrouwbaar meten van de fysieke fitheid van belang. Onder training wordt daarbij verstaan: het systematisch toedienen van belastingprikkels met de bedoeling het prestatievermogen te verbeteren. Daarbij moeten spieren, longen, hart en vaten voldoende uitgedaagd worden. Te lichte training is zinloos, kost alleen maar tijd en geld, en leidt niet tot verbetering.8 Dit maakt dat het opstellen van een trainingsprogramma specifieke expertise vereist; vaak zijn er binnen de revalidatie-instelling teamleden die hierin goed thuis zijn. Om tot een effectieve training te kunnen komen is het essentieel dat er een betrouwbaar beeld is van het fysiek uithoudingsvermogen voor het begin van die training. Er zijn daarvoor meerdere methoden bekend. De gouden standaard daarbij is de maximale inspanningstest, de Cardio Pulmonale Exercise Test (CPET).9
Voor een uitgebreid overzicht van de indicaties, contra-indicaties en werkwijze, wordt verwezen naar een factsheet over dit onderwerp.9
Om een CPET te kunnen toepassen zijn er een aantal voorwaarden waaraan moet worden voldaan. Voor nadere informatie over die voorwaarden en de te nemen stappen om tot een inspanningslaboratorium te komen wordt verwezen naar figuur 3 (QR-code).
Niet overal in de revalidatiegeneeskunde is er nu al de mogelijkheid om CPETs uit te voeren. Om dan toch iets te kunnen zeggen over de fitheid en het uithoudingsvermogen, zijn er een aantal andere methodieken toepasbaar. Bijvoorbeeld: een maximaal test zonder ademgasanalyse of een steep ramp test, maar ook de sub-maximale 6 minuten looptest of vragenlijsten. Om na te gaan wat dan de beste andere optie is, is een beslisboom beschikbaar (zie deze webpagina). Door hier testdoel, patiëntkenmerken en beschikbare middelen aan te geven, wordt een suggestie gedaan voor het beste alternatief voor de CPET voor die specifieke patiënt. Toepassing hiervan heeft echter het risico dat de daarop gebaseerde training niet optimaal (kosten)effectief is.8
Bevorderen van een actieve gezonde leefstijl
Fit zijn heeft dus veel voordelen en er zijn concrete mogelijkheden onze patiënten fit of fitter te laten worden. Vervolgens is het belangrijk dat we onze patiënten ook fit houden en ondersteunen een actieve gezonde leefstijl aan te nemen en aan te houden. Er blijken echter veel drempels te zijn om daarmee aan de slag te gaan. Mede met deze drempels in het achterhoofd zijn er een aantal programma’s (door)ontwikkeld. Voorbeelden hiervan, specifiek gericht op secundaire en tertiaire preventie, zijn het Groninger Leefstijl Interventie Model (GLIM), de RISE-interventie, (Reducing sedentary behavior, Identification of people at risk, in people with Stroke, Effectiveness in daily living) vanuit het UMC Utrecht en De Hoogstraat en het programma Basalt in Beweging. Daarnaast vallen nog twee programma’s op, ook omdat deze goed toepasbaar zijn in respectievelijk het ziekenhuis en in revalidatiecentra. Deze programma’s zijn ‘Het leefstijlzorgloket’ dat vooral gericht is op de ziekenhuisomgeving, en het integraal leefstijlprogramma Healthy Habits, dat vooral toegepast wordt in revalidatiecentra.
Het leefstijlzorgloket. (LZL)
Bij de ontwikkeling van deze methodiek heeft het onderzoeksconsortium LOFIT (Leefstijlloket Om leeFstijlgeneeskunde te Integreren in de behandeling van paTiënten in het ziekenhuis)10 een belangrijke rol gespeeld. Op basis van een serie van wetenschappelijke onderzoeken is een methodiek ontwikkeld waarmee patiënten die ziekenhuiszorg ontvangen advies en ondersteuning krijgen en kunnen worden verwezen naar activiteiten in hun woonomgeving die bijdragen aan een gezonde actieve leefstijl. Daartoe doorloopt de patiënt een aantal stappen zoals weergegeven in figuur 2.
Het loket kent een aantal werkzame kenmerken, waaronder laagdrempeligheid, tijdsefficiënt, goede overdracht naar regio en terugrapportage naar verwijzer.
Wil je weten hoe het leefstijlzorgloket kan worden opgezet op jouw afdeling? Ga dan naar: https://leefstijlcoalitie.nl/nieuws/nieuw-handreiking-leefstijlzorgloket-vanuit-het-ziekenhuis/.11
Healthy Habits
In revalidatiecentra is ook steeds meer aandacht voor het toepassen van programma’s op het gebied van een gezonde actieve leefstijl. In het oog springend is het integrale leefstijlprogramma Healthy Habits (HH), aangeboden vanuit de stichting Special Heroes Nederland.12 Een integrale aanpak houdt in: gericht op alle leefstijlactiviteiten en samenwerking met andere sectoren en partijen in de regio.
Succesfactoren zijn daarbij de wetenschappelijke onderbouwing ervan, het hanteren van een goed netwerk, onderdeel zijn van de reguliere behandeling en betrokkenheid van deskundige medewerkers.
De Stichting Special Heroes Nederland ondersteunt revalidatiecentra en ziekenhuizen bij het implementeren van het programma, door onder andere kennisbijeenkomsten, scholingen, webinars en leefstijlactiviteiten op locatie te organiseren. Met die hulp levert het programma de deelnemende centra onder andere concrete en realistische plannen om aan de slag te gaan met leefstijlactiviteiten in je organisatie.
Meer weten of ook aansluiten? Zie https://specialheroes.nl/zorg/.12
Samenvatting
- De revalidatiegeneeskunde speelt een belangrijke maatschappelijk rol door middels een preventieve aanpak de zorg beter betaalbaar en bemensbaar te maken.
- Voor het fitter worden is het betrouwbaar testen en het efficiënt trainen essentieel én ook goed mogelijk.
- Er zijn toepasbare beschrijvingen van methoden beschikbaar om de fitheid van patiënten (bij benadering) te meten.
- Het aannemen en aanhouden van een actieve gezonde leefstijl kan vanuit het ziekenhuis (leefstijl(zorg)loket) en in het revalidatiecentrum (Healthy Habits) op een wetenschappelijk onderbouwde manier worden ondersteund.
De onderbouwing van bovenstaande samenvatting, conclusies, kansen en praktische mogelijkheden zijn na te lezen op deze webpagina.
Meer weten of doen?
Meer weten of meer willen doen met actieve gezonde leefstijl en fitheid in de revalidatiegeneeskunde? Informeer dan bij of sluit je aan bij de Werkgroep VRA Bewegen en Sport (WVBS: https://www.revalidatie.nl/werkgroepen/werkgroep-vra-bewegen-en-sport/) en/of het samenwerkingsverband Aandachtsgroep Inspanningsfysiologie in de Revalidatiegeneeskunde (AIRe: https://www.airevalidatie.nl/)
Rienk Dekker op DCRM 2024
Op het Dutch Congress of Rehabilitation Medicine (DCRM) in november 2024 sprak prof. dr. Rienk Dekker als keynote over maatschappelijke veranderingen en de toegenomen aandacht voor gezonde, actieve leefstijl.
Referenties
- Integraal zorgakkoord, Ministerie van WVC, 2022. https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2022/09/16/integraal-zorgakkoord-samen-werken-aan-gezonde-zorg
- WRR. Kiezen voor houdbare zorg. Rapport. Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. Den Haag, 2021. ISBN: 978-94-90186-5 (e-versie: -1)
- https://www.rijksoverheid.nl/regering/regeringsverklaring
- FMS. Visiedocument Medisch specialist 2025. https://demedischspecialist.nl/sites/default/files/Visiedocument%20Medisch%20Specialist%202025-DEF.pdf
- https://www.revalidatie.nl/wp-content/uploads/2022/09/beleidsplan_revalidatiegeneeskunde_2025.pdf
- Rimmer JH, Marques AC. Physical activity for people with disabilities. Lancet. 2012;380(9838):193-5. doi: 10.1016/S0140-6736(12)61028-9.
- Moore GE, Durstine JL, Painter PL (Eds). ACSM’s Exercsie Management gor Persons With Chronic Diseases and Disabilities. Human Kinetics, 2016. ISBN 978-1-4504-3414-0.
- Weatherwax RM, Nelson MC, Dalleck LC. The Impact of Personalized versus Standardized Cardiorespiratory and Muscular Training on Health-Related Outcomes and Rate of Responders. Journal of Sports Science and Medicine 2024;23:209-18. http://www.jssm.org DOI: https://doi.org/10.52082/jssm.2024.209.
- https://www.airevalidatie.nl/wp-content/uploads/2024/05/Infosheet-IST-AIRE-mei-2023.pdf
- Van Dijk ML, te Leonie Loo LM, Vrijsen J, van den Akker-Scheek I, Westerveld S, Annema M, et al. LOFIT (Lifestyle front Office For Integrating lifestyle medicine in the Treatment of patients): a novel care model towards community-based options for lifestyle change-study protocol. Trials. 2023;24(1):114. doi: 10.1186/s13063-022-06960-z.
- https://leefstijlcoalitie.nl/nieuws/nieuw-handreiking-leefstijlzorgloket-vanuit-het-ziekenhuis/
- https://specialheroes.nl/zorg/
Trefwoorden: Actieve gezonde leefstijl / fitheid / preventie / leefstijlzorgloket / healthy habits
Gerelateerde artikelen NTR
Revalidatiegeneeskunde leefstijlvol?
‘Voor veel patiënten zijn revalidatiespecialisten de belangrijkste’
Een relationeel-contextueel kader voor lijden en behandelen in de geneeskunde?
Een bijsluiter van de (revalidatie)geneeskunde, op weg naar een rijkere geneeskunde
Gerelateerde artikelen Revalidatie Magazine
Paralympische Spelen: ook de samenwerkende revalidatie- en sportartsen gaan voor goud
Onderzoek: kan gerichte conditietraining mensen met dwarslaesie fit houden?
PULSE Racing wil mobiliteit en vitaliteit teruggeven aan mensen met een dwarslaesie
