Dit artikel pleit voor een actieve rol van de revalidatiearts bij de behandeling van patiënten op de IC. Door revalidatiegeneeskundige behandeling niet na, maar naast de medische IC-behandeling te laten plaatsvinden kunnen beide ‘services’ elkaar versterken bij het herstel van IC-patiënten.
Auteurs
DR. C.D. (CHANTAL) BAKKER
Revalidatiearts Máxima Medisch Centrum, Veldhoven
G.H. (GERMIJN) HEIJNEN
Senior Physician Assistant revalidatiegeneeskunde, UMC Utrecht
DR. F.J. (ERIK) SLIM
Revalidatiearts Ziekenhuis Rivierenland, Tiel
DRS. M.P.M. (MARTIJN) DREMMEN
Revalidatiearts Zuyderland Medisch Centrum, Heerlen/Sittard-Geleen
DR. M. (MARIKE) VAN DER SCHAAF
Onderzoeker Amsterdam UMC
Namens de WICR
Revalidatiegeneeskunde houdt zich volgens de Position Paper van de VRA bezig met ’functionele diagnostiek, prognostiek en behandeling van patiënten met complexe problemen van motoriek en/of cognitie ten gevolge van een aangeboren dan wel verworven aandoening’.1 Binnen de VRA is er discussie over welke groepen patiënten geïndiceerd mogen worden voor revalidatiebehandelingen. Maar voorop staat dat het gaat om mensen met ernstige beperkingen in het dagelijks leven waarbij er interactie is tussen verschillende domeinen. Er is een categorie van mensen die een hoog risico lopen om aan de bovengenoemde omschrijving te voldoen. Zij zijn bovendien gemakkelijk te herkennen: ze liggen bij elkaar op een afdeling, namelijk de intensive care (IC). Zoals recent al werd beschreven in het Nederlands Tijdschrift voor Revalidatiegeneeskunde (NTR) van juni 2024,2 kan het post-intensive care syndroom (PICS) verregaande langetermijngevolgen hebben.2 Er kan sprake zijn van diverse fysieke beperkingen, cognitieve klachten, en mentale problemen. Deze stoornissen zijn gemakkelijk te plaatsen in het ICF-model.
Het is niet overal vanzelfsprekend dat de revalidatiearts betrokken is bij IC-patiënten, toch pleiten wij voor een vroege en actieve betrokkenheid bij tenminste een deel van deze patiëntengroep. Ongeveer 50% van de IC-patiënten vertoont na een jaar namelijk symptomen van PICS en vaak op meerdere domeinen.3 Vroege inschatting van het risico op PICS en het volgen van deze patiënten volgens de nieuwe richtlijn, mede vanuit de VRA opgesteld, zijn belangrijke redenen om al op de IC actief betrokken te zijn als revalidatieteam.4
Maar er zijn meer taken voor een revalidatiearts op de IC. Op veel IC’s werkt men met (onderdelen van) de ICU-liberation of A-F bundel. Deze bundel bevat bewezen effectieve interventies om de ligduur te verkorten en om complicaties te verminderen. Deze interventies kunnen we onthouden met de eerste zes letters van het alfabet: pijnbeoordeling (assessment) en -behandeling, spontane ademhaling (breathing), keuze (choice) van pijnstilling en sedatie, delierbehandeling, vroege (early) mobilisatie en betrokkenheid van familie.5 Hoewel beslissingen over beademing en medicatie primair bij de intensivist liggen, kan de revalidatiearts waardevolle expertise toevoegen bij de uitvoering van de bundel. Vanuit onze kennis van hersenletsel kunnen we immers adviseren over niet-medicamenteuze opties voor delierbehandeling, afgestemd op de individuele patiënt. We ondersteunen ook bij vroege mobilisatie en het gebruik van hulpmiddelen. Daarnaast betrekken we actief de naasten bij de behandeling met ook aandacht voor hun emoties en hulpvragen. Dit gaat verder dan alleen informatie geven en behandelkeuzes bespreken. Maar er zijn juist ook kansen om als revalidatiearts mee te denken over pijnbehandeling, beademing en sedatie. Wij kunnen daarbij persoonlijkheid, beleving en emoties expliciet meenemen vanuit een breder perspectief waarbij we de relevante interne en externe factoren op een rij hebben gezet. De ICU-liberation bundel is dus niet alleen preventie, maar ook een vorm van revalidatie op de IC.
‘De behandelingen van de IC en
van de revalidatiegeneeskunde
versterken elkaar in het bereiken
van hun doelen’
Deze benadering maakt een nauwe samenwerking tussen de teams van de IC en van de revalidatie mogelijk. Een interdisciplinaire behandeling afstemmen in een efficiënt MDO is voor ons vertrouwd terrein. Wade publiceerde een opiniërend artikel waarin hij revalidatiegeneeskunde beschrijft als een ‘service’ die parallel geboden wordt aan de ‘medical service’.6 Deze termen laten zich niet makkelijk vertalen naar het Nederlands, maar de redenering erachter is wel van toepassing op ons land, en wordt bekrachtigd door de ‘World Health Assembly resolution’.7 Revalidatiegeneeskunde zou niet na, maar naast de medische behandeling moeten plaatsvinden, tijdens de IC-opname en daarna. Deze beide ‘services’ versterken elkaar in het bereiken van hun doelen. Bij toepassing van de ICU-liberation bundel is deze interactie duidelijk herkenbaar.
Een andere uitdaging ligt in de overdracht van de IC naar de verpleegafdeling en na ontslag uit het ziekenhuis naar een andere instelling of naar de eerstelijnszorg. Hoewel overdracht binnen beroepsgroepen relatief eenvoudig lijkt, blijkt dat er behoefte is aan meer structurele overdracht.8Tijdens een rondvraag bij de workshop Implementatie richtlijn IC nazorg en revalidatie op DCRM 2023 werd hierin een rol voor de revalidatiearts gezien, bijvoorbeeld door het organiseren van MDO’s. Voor kwetsbare patiënten is goede continuïteit van zorg en wederzijdse bereikbaarheid essentieel. Als specialist in zelfredzaamheid, eigen regie en maatschappelijke participatie, met bovendien een goed lokaal netwerk, kan de revalidatiearts zowel de patiënt als behandelaars adviseren. Het is daarbij belangrijk om niet te wachten tot iemand vastloopt en pas via een omweg ons specialisme bereikt.
De Werkgroep Revalidatie van patiënten met het post-Intensive Care Syndroom (WICR) van de VRA heeft als doel de revalidatiegeneeskundige behandeling van patiënten op en na de IC te optimaliseren. Daartoe wil zij bijdragen aan bewustwording, onderwijs en concrete behandelrichtlijnen en -kaders. De werkgroep werd opgericht in 2022 en heeft inmiddels een nauwe samenwerking met de Commissie ‘IC Nazorg’ van de Nederlandse Vereniging voor Intensive Care (NVIC), met gezamenlijke bijeenkomsten. De activiteiten van de werkgroep voor de komende jaren zijn onder andere het opstellen van een behandelkader voor IC-revalidatie, kennisoverdracht over PICS binnen de basiscursus voor de aiossen revalidatiegeneeskunde en meeschrijven aan de NVIC-richtlijn ‘ontwenning van beademing’.
Revalidatie op de IC vertegenwoordigt een nieuwe manier van zorg. Waar revalidatie vroeger pas na de acute fase begon, erkennen we nu de voordelen van vroege interventies.9 Door direct samen te werken, kunnen revalidatieartsen en IC-teams de herstelkansen van patiënten vergroten. Deze geïntegreerde aanpak is niet alleen vernieuwend, maar ook cruciaal voor betere patiëntuitkomsten.
Referenties
- Actief naar zelfredzaamheid en eigen regie; Position Paper Revalidatiegeneeskunde. Utrecht: VRA, 2015. Https://Www.Revalidatie.Nl/Wp-Content/Uploads/2022/09/Position_paper_revalidatiegeneeskunde_2015.Pdf.
- Van den Heuvel L, Heijnen G, Hemmen B, van der Schaaf M, Visser-Meily A. De kracht van revalidatiezorg na een Intensive Care opname. Ned Tijdschr Revalidatiegeneeskd 2024;3:52-54.
- Geense WW, van den Boogaard M, van der Hoeven JG, Vermeulen H, Hannink G, Zegers M. Nonpharmacologic Interventions to Prevent or Mitigate Adverse Long-Term Outcomes Among ICU Survivors: A Systematic Review and Meta-Analysis. Critical Care Medicine 2019:47(11):1607–18. https://doi.org/10.1097/CCM.0000000000003974
- Van Dijk D, Holtslag HR, Bisschops LLA, van den Boogaard M, Brackel MAEA, van Dis H, Klerks R, van Mol MMC, van der Schaaf M, Smeets E, van der Steen MS, van de Woude MChE. Richtlijn nazorg en revalidatie van intensive care patienten. 2020. https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/nazorg_en_revalidatie_van_intensive_care_patienten/behandeling_van_post_intensive_care_syndroom_pics.html
- Marra A, Ely EW, Pandharipande PP, Patel MB. The ABCDEF Bundle in Critical Care. In Critical Care Clinics 2017;33(2):225–43. W.B. Saunders. https://doi.org/10.1016/j.ccc.2016.12.005
- Wade D. Rehabilitation-a new approach. Part four: A new paradigm, and its implications. In Clinical Rehabilitation 2016;30(2):109–18). SAGE Publications Ltd. https://doi.org/10.1177/0269215515601177
- World Health Assembly resolution; Strengthening rehabilitation in health systems. 2023. Https://Apps.Who.Int/Gb/Ebwha/Pdf_files/WHA76/A76_R6-En.Pdf.
- Major ME, Dettling-Ihnenfeldt D, Ramaekers SPJ, Engelbert RHH, van der Schaaf M. Feasibility of a home-based interdisciplinary rehabilitation program for patients with Post-Intensive Care Syndrome: the REACH study. Critical Care 2021;25(1). https://doi.org/10.1186/s13054-021-03709-z
- Grote subsidie voor vernieuwende aanpak revalidatie op de IC. 2023. https://www.revalidatie.nl/nieuws/grote-subsidie-voor-vernieuwende-aanpak-revalidatie-op-de-ic/
Gerelateerde artikelen NTR
‘We moeten van het idee af dat revalidatiegeneeskunde ziekenhuizen alleen maar geld kost’
Resultaten enquête ziekenhuisrevalidatieartsen
Vroege revalidatie op en na de IC: een nieuwe manier van denken?
De unieke rol van de revalidatiearts binnen een expertisecentrum van een UMC
Gerelateerde artikelen Revalidatie Magazine
Rotterdams Onderwijs- en Revalidatiecentrum stuurt aan op trots: ‘Ik doe gewoon mee’
Hoe de woede van Glenn om zijn verbrijzelde hand veranderde in tevredenheid
‘Regionale samenwerking staat centraal’
