Opinie-artikel
De toekomst van de ambulante revalidatiegeneeskunde ligt in toenemende mate in het versterken van de positie in de ziekenhuizen, die zich immers steeds nadrukkelijker toeleggen op complexe patiënten. De revalidatiebehandeling is hierbij flexibel en geïndividualiseerd, vaak transmuraal en vindt plaats in samenhang met andere (para)medische disciplines en met de eerste lijn.
Auteur
PROF. DR. F. (FRANS) NOLLET
Revalidatiearts a.i. LUMC, afdeling revalidatiegeneeskunde; emeritus hoogleraar Amsterdam UMC, afdeling revalidatiegeneeskunde
Revalidatiegeneeskunde wordt uitgeoefend in revalidatiecentra en ziekenhuizen. Volgens het laatste brancherapport van Revalidatie Nederland met cijfers over 2021 omvat de ziekenhuisrevalidatie inclusief de universitair medische centra slechts 12,5% van de totale revalidatiezorgomzet van 737 miljoen euro.1 Dit oogt bescheiden. Toch wordt maar liefst 65% van de totale omzet behaald uit poliklinische behandelingen en consulten. Revalidatiegeneeskunde wordt dus voor het grootste gedeelte ambulant uitgeoefend. Inzicht in de precieze aard en omvang van het werk in ziekenhuizen is onmogelijk, omdat in veel ziekenhuizen de revalidatiegeneeskunde vanuit revalidatiecentra wordt ingevuld. De poliklinische revalidatiebehandelingen worden dan door de revalidatiecentra gedeclareerd.
Het is meer dan consulten doen
Het belang van een goede invulling van revalidatiegeneeskunde in ziekenhuizen kan niet worden overschat. De belangrijkste taak van de revalidatiearts in het ziekenhuis is niet het vangen en verwijzen van patiënten voor klinische of poliklinische medisch specialistische revalidatiebehandeling in revalidatiecentra. De essentie van ziekenhuisrevalidatie is veel breder en omvat het (mede)behandelen van klinische en poliklinische patiënten, veelal in interdisciplinaire samenwerking. De conclusie in het brancherapport dat ‘ziekenhuizen en revalidatiecentra relatief veel patiënten alleen consultair zien’ is dan ook voorbarig en een impliciete onderschatting van wat ziekenhuisrevalidatie behelst.
Tijdens opname in het ziekenhuis betreft dit vroege interventies gericht op het voorkomen van complicaties en het bespoedigen van herstel ter voorbereiding op de juiste ontslagbestemming. Maar ook het participeren in multidisciplinaire besprekingen waarin het behandelbeleid wordt bepaald, is van grote waarde. Zoals bij de beslissing om wel of niet te amputeren bij ernstig letsel of over het al dan niet voortzetten van de behandeling bij kritisch zieke patiënten op de intensive care of bij hoge dwarslaesies. Logischerwijs vergt dit 24/7 bereikbaarheid van revalidatieartsen, zeker in level 1 traumacentra. Toch is dit thans niet de gangbare praktijk.
Samenwerking en korte lijnen
Patiënten die tevens behandeling van andere specialismen behoeven zijn erbij gebaat hun poliklinische revalidatiezorg in het ziekenhuis te krijgen. Denk hierbij aan uiteenlopende problematiek zoals spierziekten, (hand)letsels, diabetische voetproblemen, of kinderen met cerebrale parese of plexusletsels. Betrokkenheid van internisten, neurologen, orthopedisch chirurgen, neurochirurgen, longartsen, MDL-artsen, KNO-artsen, enzovoorts, is voor veel van deze patiënten nodig. Korte lijnen zijn dan van belang om tot goed afgestemde behandelingen te komen waarbij de patiënt centraal staat.
‘Wij moeten een tegengeluid
laten horen tegen het dominante
curatieve denken’
De deskundigheid van de revalidatiearts over het functioneren van de patiënt en de mogelijkheid hierop te interveniëren door middel van (multidisciplinaire) revalidatiebehandeling vormen een essentieel onderdeel van goede zorg, bij voorkeur in samenwerking met de eerste en tweede lijn, bijvoorbeeld door fysiotherapie in de buurt te laten plaatsvinden. Dit vereist dus intra- en transmurale samenwerking en netwerkvorming en sluit aan bij de ambities van het Integraal Zorgakkoord (IZA), voor zover dit nog relevant is.
Geïndividualiseerde en flexibele zorg
De tendens is om behandelingen te standaardiseren in zorgpaden en zorgproducten. Niettemin behoeven veel patiënten in ziekenhuizen niet-planbare revalidatiezorg. Denk aan de ALS-patiënt met een acute zorgvraag, de patiënt met een nieuw diabetisch ulcus of de patiënt die wel zijn voorzieningen op orde heeft maar psychisch vastloopt. Deze patiënten worden doorgaans langdurig gevolgd of periodiek opnieuw verwezen en hebben dan kortdurende op de persoon gerichte interventies nodig. De organisatorische uitdaging is dan om snel en flexibel deze zorg te kunnen leveren. En daarbij niet naar het vullen van mandjes te kijken. Dat zou echt verboden moeten worden. De patiënt krijgt wat hij of zij nodig heeft, niet anders, niet meer en niet minder. Dát is doelmatige revalidatiezorg.
De huidige ontwikkelingen in de zorg waarbij diagnosen leidend zijn in waar ziekenhuizen zich op toeleggen, heeft als groot nadeel dat patiënten, afhankelijk van wat zij mankeren, worden opgedeeld over meerdere ziekenhuizen. Dit belemmert samenhangende zorg waarbij veel patiënten die kampen met multimorbiditeit gebaat zouden zijn. Immers elk specialisme houdt zich bezig met het eigen afzonderlijke probleem en is nauwelijks gericht op de samenhang, laat staan op het behoud of verbeteren van het dagelijks functioneren. En juist op dit gebied hebben patiënten veel hulpvragen die onvoldoende in samenhang worden beantwoord.
Toekomstbestendige zorg
moet zich primair richten op het
functioneren van patiënten
Focus op functioneren
Er is dus werk aan de winkel voor de revalidatiegeneeskunde, niet alleen in de zorg maar ook om een tegengeluid te laten horen tegen het dominante curatieve denken. Voor mensen met meerdere aandoeningen tegelijkertijd die chronisch zijn, dient de zorg gericht te zijn op behoud van zelfstandig functioneren en kwaliteit van leven. Dat gaat verder dan het periodiek controleren van de bloeddruk, HbA1Cm, cholesterol of medicatie. Door de zorg rond patiënten met multimorbiditeit interdisciplinair te organiseren met focus op het zelfstandig functioneren, is de zorg wellicht toekomstbestendig te maken onder de toekomstige dreiging van het zorginfarct. Revalidatieartsen en hun team, en bij ouderen ook geriaters, zouden een nadrukkelijke rol in deze zorgteams dienen te hebben.
Positie verder versterken
Lang niet in alle ziekenhuizen is de revalidatiegeneeskunde adequaat ingevuld met een goede bezetting van revalidatieartsen en een multidisciplinair behandelteam. Dit zou wel moeten. Het kan niet zo zijn dat in het ene (academische) ziekenhuis de revalidatiegeneeskunde wel sterk is en in het andere ziekenhuis zwak of afwezig. De wijze waarop het wordt geconcretiseerd kan afhangen van de lokale situatie, zoals de afstand tot een revalidatiecentrum en/of verpleeghuis. Maar te allen tijde zal de revalidatiegeneeskunde moeten participeren in de zorg die klinisch en poliklinisch in het ziekenhuis wordt gegeven. De revalidatieartsen dienen daarbij deel uit te maken van de medische staf van het ziekenhuis om als volwaardig te worden beschouwd.
Om te excelleren heeft ons vak nog een weg te gaan naar de vorming en versterking van expertisecentra voor hoog-complexe zorg, waarin zorg en onderzoek plaatsvinden, ingebed in goede samenwerkingsverbanden. De beweging moet dus niet zijn om revalidatiezorg uit de ziekenhuizen te halen maar het tegenovergestelde. De revalidatiezorg in de ziekenhuizen moet verder worden versterkt. Daarmee kan de ziekenhuiszorg worden ontlast en de positie van ons vak worden verbeterd. Dat is een win-win. Dat moeten we dan wel gaan doen en de daarvoor benodigde beleidsmatige keuzes durven maken.
Gerelateerde artikelen NTR
‘We moeten van het idee af dat revalidatiegeneeskunde ziekenhuizen alleen maar geld kost’
Resultaten enquête ziekenhuisrevalidatieartsen
Vroege revalidatie op en na de IC: een nieuwe manier van denken?
De unieke rol van de revalidatiearts binnen een expertisecentrum van een UMC
Gerelateerde artikelen Revalidatie Magazine
Rotterdams Onderwijs- en Revalidatiecentrum stuurt aan op trots: ‘Ik doe gewoon mee’
Hoe de woede van Glenn om zijn verbrijzelde hand veranderde in tevredenheid
‘Regionale samenwerking staat centraal’
